tDCS چیست؟ | کاربرد و هزینه تی دی سی اس

تحریک جریان مستقیم ترانس کرانیال (tDCS) یک فناوری جدید و غیرتهاجمی است که در بسیاری از زمینه‌های پزشکی استفاده می‌شود؛ یک دستگاه تحریک الکتریکی با دو الکترود است که بسته به نیازهای فردی روی نواحی خاصی از سر یا گردن بیمار قرار می‌گیرد.

tDCS چیست؟

تحریک جریان مستقیم ترانس کرانیال (tDCS) یا تحریک الکتریکی مغز به طور مستقیم و غیر تهاجمی، مغز را با وارد کردن جریان‌های الکتریکی به ناحیه کوچکی از پوست سر تحریک می‌کند؛ یک کلاهک روی سر افراد قرار گرفته و جریان توسط یک باطری تولید می‌شود و از الکترودهای لاستیکی و مواد رسانا (ژل یا اسفنج‌های آغشته به نمک) عبور می‌کند! اثرات tDCS تعدیل کننده عصبی است. نشان داده شده است که الکترود با بار مثبت (آنودال) تحریک‌پذیری را افزایش داده، در حالی که الکترود با بار منفی (کاتدال) آن را کاهش می‌دهد.

در یک مطالعه، tDCS با بار مثبت را روی قشر پیشانی تحتانی چپ اعمال کرده‌اند و دریافته‌اند که tDCS میزان یادگیری را افزایش می‌دهد. در حال حاضر این مسئله در حال بررسی است که آیا tDCS می‌تواند برای افزایش تسلط در افرادی که از مشکلات تولید گفتار رنج می‌برند استفاده شود یا خیر. در ضمن یک جلسه معمولی تحریک الکتریکی مغز 20 تا 30 دقیقه طول می‌کشد و ممکن است طی روزها یا هفته‌ها تکرار شود.

قیمت هر جلسه tDCS

در حال حاضر یعنی پاییز 1403، هزینه هر جلسه tDCS، در مراکز درمانی پایتخت و شهرهای بزرگتر، 150 تا 300 هزار تومان متغیر است. طبیعی است که هزینه tDCS در تهران و شهرهای بزرگ، با شهرستان‌ها متفاوت باشد؛ یعنی ممکن است، در برخی شهرستان‌ها، کلینیک‌ها با ارائه خدمات با کیفیتی شبیه تهران و شهرهای بزرگ، هزینه کمتری برای tDCS دریافت کنند. علاوه بر این، برخی بیمه‌ها، هزینه‌های این درمان را پوشش می‌دهند؛ بنابراین، بهتر است قبل از مراجعه جهت انجام tDCS، از شرایط پرداخت هزینه‌ها توسط بیمه خود مطلع باشید.

درمان با tDCS

مغز معمولا با ارسال و دریافت سیگنال‌های الکتریکی کوچک بین سلول‌های عصبی عمل می‌کند. به گفته طرفداران tDCS، تحریک مناطق خاصی از مغز با سطوح پایین الکتریسیته ممکن است تمرکز یا حافظه، خلق و خو یا حتی زوال عقل را بهبود بخشد. برخی ادعاها می‌گویند درمان tDCS می‌تواند نتایج زیر را به همراه داشته باشد.

1. بهبود شفافیت ذهن، تمرکز و حافظه
2. افزایش انرژی و انگیزه
3. از بین بردن مه مغزی که به دنبال کووید-19 برای برخی به وجود آمد
4. کاهش افسردگی یا اضطراب
5. کاهش هوس در بین افراد سیگاری یا افراد معتاد به مواد مخدر
6. بهبود علائم ADHDیا بیماری آلزایمر

تحقیقات نشان می‌دهد که tDCS برای شرایط خاصی امیدوار کننده بوده است، اما تکنیک‌های آزمایش شده از طریق تحقیقات ممکن است با دستگاه‌هایی که به صورت تجاری برای استفاده در خانه فروخته می‌شوند متفاوت باشد. به عنوان مثال، در انجام آن توسط یک متخصص الکترودها ممکن است با دقت بیشتری روی ناحیه‌ای از مغز قرار گیرند و نحوه ارسال جریان، طول جلسه یا تعداد جلسات ممکن است متفاوت باشد. به طور کلی دستگاه tDCS برای درمان موارد زیر استفاده می‌شود.

• افسردگی: تجزیه و تحلیل آزمایش‌های انجام شده نشان داده که احتمالا علائم کمتر افسردگی یا بهبود افسردگی پس از یک دوره درمان tDCS در مقایسه با درمان ساختگی رخ می‌دهد.
• بیماری آلزایمر: بررسی هفت مطالعه نشان داد که tDCS به مدت 20 تا 40 دقیقه حافظه و سایر اقدامات شناختی را در افراد مبتلا به بیماری آلزایمر خفیف تا متوسط بهبود می‌بخشد.
• ADHD: یک آزمایش روی 64 بزرگسال مبتلا به ADHD نشان داد که بعد از 30 دقیقه درمان tDCS روزانه به مدت یک ماه، توجه آنها بهبود یافته است.

سازمان غذا و داروی آمریکا tDCS را برای هیچ وضعیت سلامتی تایید نکرده است و هنوز در دست تحقیقات است و نیاز به تایید بیشتری برای آن است؛ روش tDCS مغز را با وارد کردن جریان‌های الکتریکی به ناحیه کوچکی از پوست سر تحریک می‌کند.

tDCS برای درمان افسردگی

چندین کارآزمایی بالینی گزارش کرده‌اند که tDCS می‌تواند افسردگی را درمان کند. tDCS همچنین عوارض جانبی بسیار کمتری نسبت به داروها دارد. البته در ایالات متحده tDCS برای درمان افسردگی تایید نشده است. اما در بسیاری از نقاط جهان، از جمله در سراسر اروپا، tDCS تایید شده است.

تاثیر tDCS بر بیش فعالی

درمان‌های غیرتهاجمی تحریک مغز، مانند تحریک جریان مستقیم ترانس کرانیال (tDCS)، ممکن است یک گزینه درمانی جایگزین مناسب باشد، زیرا امکان تحریک هدفمند مناطق کلیدی و تغییر یافته مغز در بیش فعالی، مانند قشر جلوی مغز و سیستم قشر پیش پیشانی را فراهم می‌کند.

tDCS برای اضطراب

اثرات کاهش اضطراب ناشی از انجام tDCS در چندین کارآزمایی بالینی از مراکز پزشکی برتر گزارش شده است. البته در ایالات متحده، tDCS برای درمان اضطراب پزشکی تایید نشده است. تکنیک‌های مرتبط با tDCS، مانند تحریک جریان متناوب ترانس کرانیال (tACS) در کارآزمایی‌های بالینی نتایج امیدوارکننده‌ای برای اضطراب نشان داده‌اند.

tDCS برای بیش فعالی

در سال‌های اخیر، استفاده از tDCS برای درمان افرادی که اختلال رشد عصبی دارند؛ به ابزاری امیدوار کننده تبدیل شده است. در بیش فعالی (ADHD) که علائم آن، عموما در کودکی بروز می‌کند؛ انجام درمان به موقع، مسیرهای عصبی غیر طبیعی مربوط به این بیماری را تغییر می‌دهد. طبق تحقیقات، tDCS می‌تواند عملکردهای شناختی و رفتاری در کودکان و حتی بزرگسالان مبتلا به بیش فعالی را بهبود دهد. از جمله عملکردهایی که با درمان بوسیله tDCS بهبود می‌یابند، می‌توان به کنترل بازداری، توجه بصری، حافظه اظهاری و کاری، و کاهش علائم بالینی اشاره کرد. ^{Transcranial Direct Current Stimulation in ADHD}

در tDCS، با اعمال یک جریان الکتریکی ضعیف و مستقیم به پوست سر بیمار، فعالیت برخی نواحی در قسمت‌های زیرین مغز، تغییر می‌کند. این روش، با تغییر مسیرهای عصبی مختل ناشی از بیش فعالی، درمان کاربردی و مفیدی را به بیماران ارائه کرده است. همچنین، براساس آزمایشات بالینی، tDCS، هیجانات کودکان مبتلا به بیش فعالی را تنظیم می‌کند و علائمشان را بهبود می‌دهد. در واقع، نتایج حاصل از مطالعات نشان داده است که tDCS، اختلالات شناختی کودکان مبتلا به ADHD را به خوبی بهبود می‌دهد. ^{Transcranial direct current stimulation (tDCS) improves emotion regulation in children with attention}

tDCS برای وسواس

طبق مطالعات، tDCS می‌تواند علائم اضطراب ناشی از وسواس، علائم اختلال استرس پس از سانحه و سایر اختلالات اضطرابی را به صورت بلند مدت، کاهش دهد. به عبارتی، تحقیقات بسیاری نشان داده‌اند که tDCS، علائم وسواس مانند افکار اضطراب آور و رفتارهای وسواس‌گونه را کاهش می‌دهد و کنترل می‌کند. همچنین، tDCS برای بیمارانی که از درمان‌های دارویی  یا روان درمانی نتیجه مطلوبی نگرفته‌اند؛ به شکل بسیار مفیدی اثر بخشی دارد.

پزشکان از tDCS برای نواحی خاصی از مغز مانند قشر پیشانی (فرونتال) و قشر پیشانی آهیانه‌ای (فرونتو-پریتال)، استفاده می‌کنند؛ زیرا این نواحی، در کنترل اضطراب و فعالیت‌های وسواسی نقش دارند. با این حال، هنوز هم به تحقیقات بیشتری برای بررسی اثربخشی tDCS، بر وسواس فکری عملی نیاز است. ^{Immediate and long-term efficacy of transcranial direct current stimulation (tCDS) in obsessive}

نحوه انجام tDCS

در تست tDCS ابتدا باید مکان‌های مورد نظر که در آن الکترودها قرار می‌گیرند، مشخص شود. قبل از اتصال الکترودها به پوست سر، آزمایشگر باید اطمینان حاصل کند که پوست آسیب دیده یا شکسته‌ای وجود ندارد. اگر از نمک به عنوان یک ماده رسانا استفاده می‌شود، الکترودها را می‌توان در کیسه‌های نگهدارنده اسفنج قرار داد، طوری که به اندازه کافی مرطوب باشند اما چکه نکنند.

استفاده از خمیر رسانا یا ژل EEG برای چسباندن الکترودها به پوست سر هم رایج بوده و توزیع جریان به مغز را به طور موثرتری از نمک کنترل می‌کند. برای اطمینان از تماس خوب بین پوست سر و الکترود، موهای شرکت کننده باید باز شود و نمک نباید روی پوست سر جاری شود یا روی مو پخش شود. سپس الکترودها با استفاده از سیم‌های متصل به پورت‌های آنودال و کاتدال به محرک متصل می‌شوند. هنگامی که الکترود روی ناحیه مورد نظر قرار می‌گیرد باید با استفاده از کلاهک، نوارهای لاستیکی یا توری لوله‌ای الاستیک محکم شوند.

پس از اتصال الکترودها، مدت زمان تحریک، شدت جریان و زمان‌های افزایش یا کاهش آن باید تعیین شود. برخی از دستگاه‌ها به آزمایشگر اجازه می‌دهند تا پارامترهای تحریک را از قبل برنامه‌ریزی کند در حالی که برخی دیگر قبل از هر جلسه به ورودی دستی نیاز دارند. کاربرد مطمئن و مداوم tDCS به تماس خوب با پوست سر به منظور حفظ رسانایی در مدار نیاز دارد.

عوارض استفاده از درمان tDCS

تحقیقات در مورد نگرانی‌های مربوط به تست tDCS ادامه دارد، اما تاکنون عوارض جانبی ثابت شده جزئی بوده و محدود به محل الکترود است. آنها شامل قرمزی موقت پوست، خارش و سوزن سوزن شدن هستند. سایر عوارض جانبی tDCS شامل سردرد، حالت تهوع و سرگیجه است.

هنگامی که tDCS به طور ناکافی اعمال شود، عوارض جانبی دیگری مانند فسفن (احساس نور که در اثر فشار دادن چشم حاصل می‌شود) که یک فلاش نور موقت و غیرخطرناک است، رخ می‌دهد. همچنین اگر الکترودها خیلی نزدیک به چشم قرار گیرند، ممکن است این اتفاق بیفتد. علاوه بر این انجام نادرست این تست می‌تواند باعث سوختگی استاندارد پوست شود.

اما به طور کلی هیچ مدرک علمی وجود نداشته که آسیب پایدار یا عوارض جانبی غیرقابل برگشت ناشی از tDCS را نشان دهد. البته برخی از کارشناسان معتقدند استفاده از این تست در خانه سوالات زیادی را ایجاد می‌کند، مانند اینکه چه مقدار از مغز فراتر از نواحی مورد نظر تحت تاثیر قرار می‌گیرد، رویکردهای متناقض در استفاده از tDCS چه کاری ممکن است انجام دهد و اینکه تغییرات در مغز چه مدت طول می‌کشد تا احساس شود.

در مورد درمان tDCS برای کودکان و عوراض آن تحقیقات بسیار محدودی انجام شده است. بنابراین عواقب آن برای رشد مغز کودک مشخص نیست؛ هیچ مدرک علمی وجود نداشته که آسیب پایدار یا عوارض جانبی غیرقابل برگشت ناشی از tDCS را نشان دهد.

تعداد جلسات tDCS

از آنجایی که تکنیک tDCS، برای درمان اختلالات متفاوتی استفاده می‌شود؛ بسته به نوع بیماری، شدت علائم آن و اهداف درمانی، تعداد جلسات متفاوتی از tDCS مورد نیاز است. عموما با 10 الی 12 جلسه tDCS، اکثر اختلالات بهبود می‌یابند و علائمشان کنترل می‌شود. با این حال، برای برخی بیماری‌ها، ممکن است تا 20 جلسه درمانی با tDCS هم پیشنهاد شود تا نتیجه بهتری حاصل گردد. طبق توصیه پزشکان، بهتر است فاصله بین جلسات درمانی، حداقل یک روز باشد؛ اما ممکن است بر اساس شرایط فرد و بیماری او، فاصله بین جلسات کمتر یا بیشتر شود. ^{Ten Sessions of 30 Min tDCS over 5 Days to Achieve Remission in Depression}

تاثیر tDCS بر حافظه

یکی از کاربردهای بسیار مفید tDCS، تقویت حافظه و یادگیری است؛ که این کاربرد، حتی در افراد سالم هم استفاده می‌شود. در واقع طبق تحقیقات، استفاده از تحریک جریان مستقیم مغزی (tDCS)، به خصوص برای افراد مسن و حتی سالم، حافظه کلامی، یادگیری و حافظه کاری را بهبود داده است. برخی محققان معتقدند افزایش کارایی حافظه کاری، ممکن است ناشی از افزایش سرعت یادگیری و ارتقای حافظه کلامی باشد. با این حال، لازم است تحقیقات بیشتری روی اثرگذاری tDCS بر حافظه و یادگیری انجام شود؛ زیرا برخی آزمایشات روی افراد سالم، تاثیر چندان مفیدی نشان نداده‌اند.

در نهایت، تحریک جریان مستقیم مغزی (tDCS) به‌عنوان یک روش درمانی غیرتهاجمی و با هزینه‌ای مناسب در درمان مشکلات شناختی و روان‌ شناختی نظیر اختلالات حافظه، توجه، بیش فعال، وسواس، افسردگی و اضطراب مورد توجه قرار گرفته است؛ این روش با تحریک نواحی خاص مغز می‌تواند موجب بهبود عملکردهای شناختی و کاهش علائم اختلالات شود. با این حال، برای دستیابی به نتایج مطلوب، مشاوره با متخصص و برنامه‌ ریزی دقیق برای تعداد جلسات و انتخاب نواحی مناسب مغزی الزامی است. هزینه‌ها بسته به نوع و محل درمان می‌تواند متغیر باشد.