وسواس جنسی چیست؟ | علت ایجاد و درمان وسواس جنسی

وسواس جنسی چیست؟

وسواس جنسی، زیرمجموعه‌ای از اختلال وسواس فکری عملی (OCD) است که در آن، فرد با افکار مزاحم جنسی ناخواسته مواجه می‌شود. این افکار، اغلب تکراری، آزاردهنده و همراه با احساس گناه یا شرم جنسی هستند. به گفته دکتر جاناتان آبراموویتز، روانشناس بالینی در دانشگاه کارولینای شمالی، «وسواس جنسی، برخلاف میل جنسی طبیعی، با اضطراب شدید و تلاش برای سرکوب افکار همراه است و فرد هیچ لذتی از این افکار نمی‌برد».

این اختلال با میل جنسی بالا یا انحرافات جنسی تفاوت دارد. میل جنسی بالا، یک ویژگی طبیعی است که با رضایت و لذت همراه است؛ اما وسواس جنسی، فرد را در چرخه‌ای از اضطراب و اجبارهای ذهنی گرفتار می‌کند. همچنین، انحرافات جنسی (پارافیلیا) به رفتارهای غیر عادی جنسی اشاره دارند که با رضایت طرفین یا آسیب به دیگران همراه‌اند؛ در حالی که وسواس جنسی، صرفاً در ذهن فرد رخ می‌دهد و معمولاً به رفتارهای عملی منجر نمی‌شود. ^{Sexual Obsessions and OCD: Symptoms, Treatment, and More}

نشانه‌ها و علائم وسواس جنسی

نشانه‌های وسواس جنسی، ترکیبی از افکار مزاحم و واکنش‌های احساسی یا رفتاری به آن‌هاست؛ این علائم می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

• افکار جنسی ناخواسته درباره افراد نزدیک (خانواده یا دوستان).
• تصاویر ذهنی مکرر از اعمال جنسی ممنوعه.
• ترس از انجام اعمال جنسی غیر اخلاقی.
• احساس گناه شدید پس از بروز افکار مزاحم.
• اجتناب از موقعیت‌هایی که ممکن است افکار جنسی را تحریک کنند.
• تلاش مداوم برای سرکوب افکار جنسی.
• اضطراب شدید هنگام مواجهه با محرک‌های جنسی.
• شرم جنسی و خودسرزنشی مداوم.
• بررسی ذهنی مکرر برای اطمینان از عدم تمایل به افکار.
• دعا برای پاک شدن از افکار.
• کاهش اعتماد به نفس به دلیل افکار مزاحم.
• اجتناب از روابط عاطفی یا جنسی به دلیل ترس.
• احساس انزوا و پنهان کردن افکار از دیگران.
• تمرکز بیش از حد روی تابوهای جنسی.
• سردرد یا خستگی ناشی از فشار ذهنی.
• تحریک ‌پذیری و عصبانیت به دلیل ناتوانی در کنترل افکار.
• احساس گناه پس از ارضا شدن.
• ترس از قضاوت شدن توسط دیگران.
• کاهش لذت از فعالیت‌های روزمره به دلیل اشتغال ذهنی.
• وسواس در مورد معنای افکار جنسی و ارتباط آن‌ها با شخصیت فرد. ^{Understanding Sexual OCD: Symptoms & Treatment | The Gateway Institute}

وسواس جنسی چه تفاوتی با اعتیاد جنسی دارد؟

وسواس جنسی و اعتیاد جنسی، دو مقوله کاملاً متفاوت‌اند. وسواس جنسی، بخشی از اختلال وسواس فکری عملی است؛ و با افکار ناخواسته و اضطراب شدید، همراه می‌شود. در مقابل، اعتیاد جنسی، نوعی اختلال رفتاری است که در آن فرد به انجام رفتارهای جنسی مانند پورنوگرافی یا روابط مکرر، وابستگی پیدا می‌کند و از آن لذت می‌برد. طبق مطالعه‌ای در سال 2021 توسط دکتر روری رید در دانشگاه کالیفرنیا، «افراد مبتلا به وسواس جنسی، اغلب از افکار خود متنفرند؛ در حالی که افراد مبتلا به اعتیاد جنسی، به دنبال تکرار رفتارهایشان هستند».

به عنوان مثال، فردی با وسواس جنسی ممکن است از تصور یک رابطه غیر اخلاقی وحشت کند؛ و به اضطراب شدید دچار شود. اما فرد معتاد به سکس، فعالانه به دنبال چنین تجربه‌ای باشد.

علت‌های بروز وسواس جنسی

علت وسواس جنسی، ترکیبی از عوامل زیستی، روانشناختی و محیطی است. از منظر زیستی، عدم تعادل در انتقال ‌دهنده‌های عصبی مانند سروتونین و دوپامین در مغز، نقش کلیدی دارد. تحقیقات نشان داده‌اند که ژنتیک نیز می‌تواند احتمال ابتلا به وسواس فکری را تا 40% افزایش دهد (منبع: American Psychiatric Association, 2022). به عنوان مثال، اگر یکی از والدین به OCD مبتلا باشد، احتمال بروز وسواس جنسی در فرزندان بیشتر است.

از منظر روانشناختی، آسیب‌های دوران کودکی، مانند تربیت سخت‌ گیرانه یا ترومای جنسی، می‌توانند زمینه‌ ساز این اختلال شوند. فرهنگ و باورهای مذهبی افراطی نیز، با ایجاد تابوهای جنسی و شرم، افکار جنسی را به یک چرخه وسواسی تبدیل می‌کنند. طبق تجربه، بسیاری از مراجعان کلینیک که در محیط‌های مذهبی سخت‌ گیرانه بزرگ شده‌ بودند، از احساس گناه شدید نسبت به افکار جنسی طبیعی خود، شکایت داشتند؛ که به مرور به وسواس تبدیل شده بود.

درمان وسواس جنسی

درمان وسواس جنسی، معمولاً با روان‌ درمانی آغاز می‌شود. درمان شناختی رفتاری (CBT)، به ‌ویژه تکنیک مواجهه و جلوگیری از پاسخ (ERP)، خط اول درمان است. در ERP، فرد به ‌تدریج با افکار مزاحم جنسی مواجه می‌شود؛ و یاد می‌گیرد بدون درگیری ذهنی یا رفتاری، آن‌ها را تحمل کند. طبق مطالعه‌ای در سال 2023 توسط دکتر سارا جونز در دانشگاه هاروارد، «CBT در 70% موارد وسواس جنسی، بهبود قابل‌ توجهی ایجاد می‌کند.»

در موارد شدید، داروهای مهارکننده بازجذب سروتونین (SSRIs) مانند فلوکستین تجویز می‌شوند. برای موارد مقاوم به درمان و برای افرادی که درمان‌های کلاسیک را نمی‌پذیرند؛ تحریک مغناطیسی مغز (rTMS) با اثرگذاری 50 تا 60 درصدی، پیشنهاد می‌شود. استفاده از درمان نوین rTMS به ‌ویژه در ترکیب با روان‌ درمانی، نتایج خوبی نشان داده است. به عنوان مثال، یکی از مراجعانم که سال‌ها با افکار مزاحم جنسی دست‌وپنجه نرم می‌کرد، پس از 12 جلسه ERP و 6 هفته rTMS، توانست اضطراب خود را به طور قابل‌ توجهی کاهش دهد. ^{Sexual OCD: Causes, Symptoms, and Treatment Options}

در اینجا روش‌های مختلف درمان وسواس جنسی، با هم مقایسه شده‌اند:

آیا می‌توان وسواس جنسی را بدون دارو درمان کرد؟

بله، در بسیاری از موارد، روان ‌درمانی مانند CBT و ERP می‌تواند بدون نیاز به دارو، وسواس جنسی را کنترل کند. با این حال، در موارد شدید، داروها می‌توانند سرعت بهبود را افزایش دهند. مطالعه‌ای در سال 2020 در Journal of Clinical Psychiatry نشان داد که 60% بیماران با CBT به ‌تنهایی بهبود یافتند.

تفاوت رویکردهای درمانی برای وسواس جنسی در زنان و مردان

رویکردهای درمانی برای وسواس جنسی در زنان و مردان، تفاوت‌های ظریفی دارد. زنان معمولاً به دلیل فشارهای اجتماعی و تابوهای جنسی، احساس گناه و شرم بیشتری گزارش می‌کنند؛ که نیازمند تمرکز بیشتر، بر بازسازی خودانگاره است. مردان، اغلب با افکار مزاحم مرتبط با خودارضایی یا پورنوگرافی مواجه‌اند؛ که نیاز به آموزش تنظیم رفتارهای جنسی دارد. به گفته دکتر امیلی روث، روانپزشک در بیمارستان ماساچوست، «زنان ممکن است از افکار جنسی به دلیل ترس از قضاوت اجتماعی بیشتر رنج ببرند؛ در حالی که مردان اغلب با احساس کنترل نداشتن بر توان جنسی خود مشکل دارند».

آیا وسواس جنسی درمان قطعی دارد؟

وسواس جنسی، مانند سایر انواع وسواس، قابل‌ کنترل است؛ اما درمان قطعی آن به عوامل متعددی بستگی دارد. طبق مطالعات انجام شده در Journal of Anxiety Disorders  در سال 2023، با رعایت درمان‌های منظم، حدود 70% بیماران بهبود چشمگیری پیدا می‌کنند. با این حال، برخی افراد ممکن است نیاز به درمان نگهدارنده طولانی ‌مدت داشته باشند. بر اساس تجربه، بیمارانی که متعهد به جلسات درمانی و تغییر سبک زندگی هستند، می‌توانند راحت‌تر به زندگی عادی و بدون اضطراب ناشی از افکار وسواسی، دست پیدا کنند.

آیا وسواس جنسی گناه است؟

وسواس جنسی، یک اختلال روانی است؛ نه یک انتخاب آگاهانه یا گناه! این افکار، غیرارادی‌اند و فرد کنترلی بر بروز آن‌ها ندارد. در فرهنگ‌های مذهبی گاهی با برچسب زدن به افکار جنسی به‌ عنوان گناه، احساس گناه را تشدید می‌کنند. می‌توان گفت با آموزش به بیماران درباره ماهیت غیرارادی این افکار، می‌توان بار روانی آن‌ها را کاهش داد.

وسواس جنسی فقط مخصوص مردان است؟

وسواس جنسی در زنان و مردان به یک اندازه شایع است؛ طبق آمار انجمن روان ‌پزشکی آمریکا در سال 2022، حدود 2 تا 3% جمعیت به وسواس فکری مبتلا هستند؛ و وسواس جنسی در هر دو جنس دیده می‌شود. با این حال، زنان ممکن است به دلیل شرم، کمتر درباره آن صحبت کنند. به عنوان مثال، یکی از مراجعان خانم در کلینیک سال‌ها از افکار مزاحم جنسی رنج می‌برد؛ اما به دلیل ترس از قضاوت، هرگز آن را مطرح نکرده بود.

آیا خودارضایی ربطی به وسواس جنسی دارد؟

خودارضایی، به‌ خودی ‌خود باعث وسواس جنسی نمی‌شود؛ با این حال، در افراد مبتلا به وسواس جنسی، خودارضایی ممکن است با احساس گناه یا افکار مزاحم همراه شود؛ و به چرخه اضطراب دامن بزند. همچنین، برخی افراد مبتلا به وسواس جنسی ممکن است به دلیل احساس گناه بعد از خودارضایی، دچار وسواس حمام شوند و ساعت‌ها به شستشوی بدن مشغول شوند.

وسواس جنسی، یک چالش روانی است که با افکار مزاحم و اضطراب همراه است؛ اما غیر قابل ‌کنترل نیست. شناخت دقیق علت وسواس جنسی، از عوامل زیستی مانند عدم تعادل سروتونین تا تروماهای کودکی و باورهای فرهنگی، اولین گام برای مقابله با آن است. با درمان وسواس جنسی از طریق روش‌های علمی مانند CBT، دارو یا rTMS، می‌توانید زندگی آرام و بدون اضطرابی را تجربه کنید. اگر با این افکار دست ‌و پنجه نرم می‌کنید؛ بدانید که تنها نیستید و کمک حرفه‌ای در دسترس شماست. پس قدم اول را امروز بردارید.