انواع افسردگی فصلی
افسردگی فصلی که به اختلال عاطفی فصلی (SAD) هم معروف است؛ تنها به یک شکل یا یک فصل محدود نمی‌شود. این اختلال در فصول مختلف، بسته به شرایط محیطی و واکنش بدن هر فرد، نمودهای متفاوتی دارد. برخی افراد در پاییز و زمستان با آن دست و پنجه نرم می‌کنند؛ در حالی که عده‌ای دیگر در بهار یا حتی تابستان، احساس افت انرژی می‌کنند. به گفته دکتر سارا جونز، روانپزشک برجسته در بیمارستان جانز هاپکینز، «تغییرات فصلی می‌توانند تعادل شیمیایی مغز را به هم بزنند؛ و اینجاست که افسردگی فصلی رخ می‌دهد». شناخت نوع این اختلال، اولین قدم برای مدیریت آن است. Seasonal Affective Disorder
| فصل | عامل اصلی | شایع ترین علائم | درصد تقریبی شیوع |
| بهار | تغییرات سریع نور و آب و هوا | خستگی، بی‌قراری | 10% |
| تابستان | گرما و رطوبت | کلافگی، کاهش انگیزه | 5% |
| پاییز | کاهش نور خورشید | غمگینی، خواب آلودگی | 25% |
| زمستان | کمبود نور طبیعی | انزوا، احساس خستگی مفرط | 60% |
افسردگی فصلی بهار
شاید عجیب به نظر برسد؛ اما افسردگی در بهار برای برخی افراد یک واقعیت تلخ است. وقتی طبیعت بیدار می‌شود و نور روز افزایش می‌یابد؛ افزایش ملاتونین یا تغییرات سریع آب و هوا، می‌تواند ساعت بیولوژیکی بدن را مختل کند. طبق مطالعات دکتر جکسون و همکارانش در سال 2021، حدود 10% از موارد افسردگی فصلی در بهار رخ می‌دهد. Spring Depression (Reverse SAD)
در تجربه شخصی‌ام، بیماری داشتم که هر سال در فروردین ماه احساس خستگی مفرط و کاهش انگیزه داشت؛ او می‌گفت: «همه از بهار لذت می‌برند، اما من فقط می‌خواهم بخوابم!».
افسردگی فصلی تابستان
تابستان با روزهای بلند و آفتابی‌اش، برای بسیاری افراد فصل شادی است؛ اما نه برای همه! گرمای بیش از حد و رطوبت، می‌تواند برخی را به انزوا بکشاند. تغییرات نور خورشید در مقایسه با بهار، تغییرات سبک زندگی مثل سفر یا فشار اجتماعی برای “لذت بردن” از تعطیلات، گاهی این مشکل را تشدید می‌کند. بر اساس مقاله‌ای از دکتر لی در سال 2023 (Journal of Mood Disorders)، حدود 5% از افراد در تابستان علائم افسردگی فصلی را گزارش می‌دهند. بیماری داشتم که در تیر ماه از بی‌حوصلگی مداوم شکایت داشت؛ و می‌گفت گرما او را کلافه‌تر می‌کند. Seasonal Affective Disorder
افسردگی فصلی پاییز
در پاییز وقتی برگ‌ها می‌ریزند و روزها کوتاه‌تر می‌شوند، محیط برای عده‌ای غم انگیز می‌شود. کاهش نور خورشید در این فصل، تولید سروتونین را کم می‌کند؛ و افزایش ملاتونین، خواب را مختل می‌سازد. تجربه نشان داده که بسیاری از مراجعانم در مهر و آبان با احساس خستگی مفرط و کاهش انگیزه به مطب می‌آیند. مثلاً بیمار جوانی داشتم که عاشق عکاسی بود؛ اما در پاییز حتی دوربینش را از کیف بیرون نمی‌آورد و می‌گفت: «انگار همه چیز خاکستری شده».
افسردگی فصلی زمستان
زمستان، شناخته شده‌ترین فصل، برای افسردگی فصلی است. روزهای کوتاه و شب‌های طولانی، اختلال در ساعت بیولوژیکی بدن را به اوج می‌رسانند. طبق آمار انجمن روانشناسی آمریکا (APA)، حدود 60% موارد افسردگی فصلی، در زمستان رخ می‌دهد. در طول این سال‌ها، بیماران زیادی داشتم که در دی ماه، از احساس انزوا و بی علاقگی به کارهای روزمره گله می‌کردند. یکی از آن‌ها به شوخی می‌گفت: «زمستان انگار باتری‌ام را کشیده!». کاهش نور طبیعی، عامل اصلی این نوع افسردگی در سه ماه پایانی سال است.
علت افسردگی فصلی
کاهش نور خورشید، نقش کلیدی در افسردگی فصلی دارد. این عامل، تولید ملاتونین را افزایش و سروتونین را کاهش می‌دهد. اختلال در ساعت بیولوژیکی بدن نیز، از دیگر دلایل است. مثلاً در زمستان، کم نوری باعث می‌شود بدن نتواند ریتم خواب و بیداری را تنظیم کند. دکتر مایکل ترمن، متخصص نور درمانی در دانشگاه کلمبیا، می‌گوید: «نور، مثل یک دکمه ریست برای مغز عمل می‌کند».
تحقیقات سال 2020 توسط دکتر اسمیت نشان داد که 70% افراد مبتلا به افسردگی فصلی، تغییراتی در سطح هورمون‌هایشان دارند. حتی افسردگی بعد از ازدواج هم گاهی با این تغییرات فصلی تشدید می‌شود؛ چون استرس زندگی مشترک با عوامل محیطی ترکیب می‌شود.
علائم افسردگی فصلی
مواردی از علائم افسردگی فصلی، به ویژه افسردگی در بهار و زمستان، شامل موارد زیر می‌شود:
- احساس خستگی مفرط حتی پس از خواب کافی
- کاهش انگیزه و انرژی برای کارهای ساده
- تحریک پذیری یا عصبانیت بی دلیل
- افزایش اشتها به کربوهیدرات‌ها
- مشکل در تمرکز یا تصمیم گیری
- عدم تمایل به درس خواندن در دانش آموزان
- احساس غمگینی مداوم
- خواب آلودگی بیش از حد
- کاهش علاقه به فعالیت‌های اجتماعی
- سردرد یا بدن درد بدون دلیل پزشکی
- احساس بی ارزشی یا گناه
- تغییر وزن (افزایش یا کاهش)
- اضطراب خفیف تا متوسط
- مشکل در بیدار شدن صبح‌ها
- کندی در واکنش‌ها یا حرکات
- تمایل به انزوا و دوری از دیگرانSeasonal affective disorder (SAD)
درمان افسردگی فصلی
با اینکه درمان این اختلال، به فصل و شدت آن بستگی دارد؛ اما روش‌های مؤثری برای درمان افسردگی فصلی وجود دارد. مثلا برای درمان افسردگی در بهار، نور درمانی با لامپ‌های مخصوص برای تنظیم ساعت بیولوژیکی بدن، پیشنهاد می‌شود. پیاده روی صبحگاهی و استفاده از نور طبیعی هم برای بهبود این افسردگی، مناسب‌اند.
در تابستان، خنک نگه داشتن محیط و مصرف مواد غذایی سرشار از ویتامین مثل میوه‌های تازه و آبمیوه‌های طبیعی مثل آب هندوانه، انرژی را بازمی‌گرداند. در فصل پاییز، قرار گرفتن در معرض نور صبحگاهی و ورزش سبک مثل یوگا، اثرات کاهش نور خورشید را کم می‌کند. در زمستان هم، نور درمانی به مدت 30 دقیقه روزانه، بهترین گزینه است. مصرف مکمل ویتامین D هم کمک کننده است؛ چون طبق مطالعه دکتر براون در سال 2022، کمبود آن در 80% موارد دیده می‌شود. Seasonal Depression (Seasonal Affective Disorder)
علاوه بر این، برای درمان افسردگی در همه فصول، مشاوره روانشناختی و گاهی دارو درمانی هم مفید است. مثلاً بیماری داشتم که افسردگی صبحگاهی هم داشت؛ و با ترکیب نور درمانی و مدیتیشن، پس از 3 هفته بهبود چشمگیری پیدا کرد.
افسردگی فصلی، چالشی است که با شناخت و اقدام درست، می‌توان آن را مدیریت کرد. چه در فصل بهار با افسردگی در بهار رو به رو شوید؛ و چه در زمستان با انزوای ناشی از کم نوری، راه حل‌هایی مثل نور درمانی و تنظیم ساعت بیولوژیکی بدن، در دسترس شماست. تجربه 20 ساله‌ام نشان داده که هر قدم کوچک، از پیاده روی زیر نور خورشید تا یک رژیم غذایی سالم مثل مصرف ویتامین‌ها، می‌تواند حالتان را دگرگون کند. پس امروز شروع کنید و اجازه ندهید فصول، شادی‌تان را از شما بگیرند!
