افسردگی بعد از بازنشستگی و بیکاری چیست و چرا رخ می‌دهد؟
افسردگی بعد از بازنشستگی و افسردگی بیکاری حالتی روانی هستند؛ که از تغییرات ناگهانی در ساختار زندگی نشات می‌گیرند. وقتی سال‌ها هویت شغلی بخشی از وجودتان بوده، پایان آن می‌تواند به تغییرات هویتی عمیقی منجر شود که فرد را سردرگم کند. به گفته دکتر سوزان آلبرز، روانشناس برجسته در کلینیک کلیولند آمریکا، «از دست دادن روال روزانه مثل از دست دادن یک لنگر است که ثبات روانی را متزلزل می‌کند».
تحقیقی در سال 2021 از ژورنال روانشناسی سلامت (Health Psychology Journal) نشان داد که 35% بازنشستگان در شش ماه نخست پس از ترک کار، علائم افسردگی را تجربه می‌کنند. این وضعیت اغلب به دلیل فشار مالی، عدم تطبیق با تغییرات و یا نبود هدف مشخص، ایجاد می‌شود. تجربه شخصی من با بیماری که پس از 23 سال تدریس، به شکلی ناگهانی بازنشسته شده بود، نشان داد که او به دلیل نداشتن برنامه ریزی برای بازنشستگی، احساس می‌کرد زندگی‌اش بی‌معناست. Adjusting to Retirement: Handling Depression and Stress
نشانه‌های افسردگی پس از بازنشستگی و بیکاری
تشخیص به موقع افسردگی بازنشستگی یا افسردگی بیکاری، می‌تواند از تشدید آن جلوگیری کند. اگر این نشانه‌ها بیش از دو هفته ادامه یابند؛ باید جدی گرفته شوند. مثلاً یکی از مراجعانم، مرد 62 ساله‌ای که پس از بازنشستگی از مدیریت بانک، شب‌ها بیدار می‌ماند و روزها بی‌هدف در خانه می‌گشت، به وضوح این علائم را نشان می‌داد. علائمی مثل:
- احساس غم مداوم و بی دلیل
- کاهش انرژی و خستگی مزمن
- بی علاقگی به فعالیت‌های روزمره
- اختلال در خواب (کم خوابی یا پر خوابی)
- افزایش یا کاهش وزن بدون دلیل
- احساس بی ارزشی یا گناه
- مشکل در تمرکز و تصمیم گیری
- تحریک پذیری، عصبانیت غیر معمول، پرخاشگری
- انزوای اجتماعی و دوری از دوستان
- سردرد یا دردهای جسمانی بدون علت پزشکی
- کاهش انگیزه برای شروع کارهای جدید
- افکار منفی درباره آینده
- احساس پوچی یا نداشتن هدف
- اضطراب درباره فشار مالی
- گریه‌های بی‌اختیار یا حس دلتنگی
- احساس بی فایده بودنUnemployment depression
تفاوت علائم افسردگی بعد از بازنشستگی با احساسات طبیعی گذرا در سنین میانسالی و سالمندی
احساس غم یا خستگی پس از بازنشستگی، گاهی طبیعی است؛ اما افسردگی بعد از بازنشستگی، فراتر از یک واکنش موقت است. احساسات گذرا معمولاً با مرور زمان و تطبیق با شرایط جدید کمرنگ می‌شوند؛ در حالی که افسردگی بازنشستگی، پایدار است و عملکرد روزانه را مختل می‌کند. بر اساس مطالعه‌ای در سال 2023 از دانشگاه جانز هاپکینز که توسط دکتر لیندا فرید منتشر شد، 20% افراد بالای 60 سال در ماه‌های اول بازنشستگی احساس دلزدگی می‌کنند؛ اما فقط 8% آنها به افسردگی بالینی دچار می‌شوند.
بنابراین، تفاوت کلیدی در شدت و مدت علائم است. مثلاً اگر کسی پس از سه ماه هنوز نمی‌تواند از رختخواب بیرون بیاید؛ این دیگر یک حس عادی نیست. در نوعی از افسردگی به نام افسردگی پنهان، که گاهی در سالمندان و بازنشستگان دیده می‌شود؛ فرد ممکن است علائم را با لبخند و فعالیت ظاهری مخفی کند، اما درونش آشوب است.
چه کسانی بیشتر در معرض افسردگی بعد از بازنشستگی و بیکاری هستند؟
همه افراد به یک اندازه در برابر افسردگی بیکاری یا افسردگی بعد از بازنشستگی، آسیب پذیر نیستند. گروه‌های پرخطر شامل افرادی با سن بالاتر از 65 سال، آقایان به دلیل وابستگی بیشتر به هویت شغلی و کسانی با پیشینه مشاغل پراسترس مثل پزشکی، پرستاری یا نظامی هستند. مطالعه‌ای در سال 2022 از ژورنال روانپزشکی بریتانیا نشان داد که افسردگی در آقایان پس از بازنشستگی 15% بیشتر از زنان اس؛، چون مردان اغلب هویت خود را با کارشان تعریف می‌کنند. آمادگی روانی هم نقش بزرگی دارد؛ کسی که برای بازنشستگی برنامه ریزی کرده، نسبت به فردی که ناگهان شغلش را از دست داده است، کمتر دچار احساس بیهودگی می‌شود.
بیکاری ناگهانی، برخلاف بازنشستگی برنامه ریزی شده، شوک روانی شدیدتری ایجاد می‌کند. مثلاً بیماری داشتم که پس از تعدیل نیرو در 43 سالگی، به دلیل عدم تطبیق با تغییرات و از دست دادن ساختار زندگی، ظرف دو ماه علائم افسردگی را نشان داد. در مقابل، مراجعی که از پنج سال قبل برای بازنشستگی برنامه داشت، این گذار را با آرامش طی کرد. عوامل محیطی مثل حمایت اجتماعی و وضعیت اقتصادی هم در این میان تعیین کننده هستند.
راهکارهای پیشگیری از افسردگی پس از بازنشستگی و بیکاری
پیشگیری از افسردگی بازنشستگی با برنامه ریزی و آگاهی ممکن است. ابتدا باید برای دوران پس از کار، اهدافی مشخص تعریف کنید؛ مثلاً یادگیری یک مهارت جدید یا مشارکت در فعالیت‌های داوطلبانه می‌تواند سودمند باشد. در تجربه‌ام، بیماری که پس از بازنشستگی به باغبانی روی آورد، شرایط روحی مطلوب‌تری برای خودش ایجاد کرد.
تحقیقات سال 2020 از دانشگاه هاروارد توسط دکتر مایکل کریگ نشان می‌دهد که فعالیت بدنی منظم، احتمال افسردگی را تا 25% کاهش می‌دهد. حفظ ارتباط با دوستان و خانواده، مدیریت فشار مالی با پس انداز قبلی و پذیرش تغییرات هویتی نیز، از ستون‌های اصلی پیشگیری هستند. مهم است که پیش از بازنشستگی، خود را برای این تغییر بزرگ آماده کنید تا از کاهش انگیزه و احساس بی ارزشی، در امان بمانید. How to deal with unemployment depression: 13 tips to cope — Calm Blog
درمان افسردگی بازنشستگی و بیکاری: از خود مراقبتی تا مداخلات حرفه‌ای
وقتی افسردگی بیکاری یا افسردگی بعد از بازنشستگی رخ می‌دهد؛ ترکیبی از خود مراقبتی و اقدامات درمانی، می‌تواند راهگشا باشد. خودمراقبتی شامل نوشتن احساسات روزانه، ورزش منظم و تنظیم خواب است. این روش‌ها، برای جلوگیری از ایجاد حس بی ارزشی و شروع فرایند افسرده شدن، به فرد کمک می‌کند تا انگیزه خود را برای شروع کار جدید در زمان بیکاری، یا استراحتی لذتبخش پس از چندین سال کار کردن و بازنشستگی حفظ کند.
با این حال، در صورت بروز علائم شدید افسردگی، شروع درمان دارویی و روان درمانی، ضروری می‌شود. دکتر جیمز گوردون از دانشگاه جرج تاون در سال 2023 تأکید کرد: «مراجعه به روانشناس و درمان شناختی رفتاری برای افسردگی مرتبط با بازنشستگی، تا 70% مؤثر است.» من هم در کارم دیده‌ام که مراجعی پس از شش جلسه مشاوره، توانسته بود نداشتن هدف را به انگیزه برای آموزش آنلاین تبدیل کند. Feeling depressed after retiring?
افسردگی بعد از بازنشستگی و افسردگی بیکاری چالش‌هایی هستند که با آگاهی و اقدام به موقع، قابل مدیریت‌اند؛ من در سال‌ها تجربه‌ام دیده‌ام که این دوران می‌تواند نه به عنوان پایان یک مسیر، بلکه آغاز یک زندگی معنادار باشد. با برنامه ریزی، حمایت اجتماعی و در صورت نیاز، کمک حرفه‌ای مثل مراجعه به روانشناس، می‌توانید این مرحله را به فرصتی برای رشد تبدیل کنید. اگر احساس می‌کنید در این مسیر تنها هستید، همین امروز قدمی بردارید؛ چون شما شایسته آرامش و شادی هستید!
