پارکینسون چند مرحله دارد؟ توضیح 5 مرحله پارکینسون

معرفی سیستم‌های تقسیم ‌بندی مراحل پارکینسون

برای شناخت دقیق مراحل پارکینسون، متخصصان از سیستم‌های استانداردی استفاده می‌کنند؛ که شدت و پیشرفت بیماری را دسته‌ بندی می‌کند. دو ابزار اصلی در این حوزه، مقیاس هوئن و یار (Hoehn and Yahr Scale) و مقیاس پیشرفته MDS-UPDRS هستند. مقیاس هوئن و یار، بر اساس علائم حرکتی و ناتوانی‌های عملکردی، بیماری را به پنج مرحله تقسیم می‌کند. این مقیاس به دلیل سادگی و تمرکز بر وضعیت حرکتی، همچنان پرکاربرد است. اما مقیاس MDS-UPDRS، جامع‌تر است؛ و علاوه بر علائم حرکتی، جنبه‌های غیرحرکتی مانند مشکلات شناختی و خلقی را نیز ارزیابی می‌کند.

مقایسه این دو سیستم نشان می‌دهد که مقیاس هوئن و یار برای ارزیابی سریع و کلی مناسب‌تر است؛ در حالی که MDS-UPDRS برای بررسی‌های دقیق‌تر و تحقیقات علمی و همچنین تشخیص دقیق علت پارکینسون کاربرد بیشتری دارد. در جدول زیر، تفاوت‌های کلیدی این دو سیستم را مشاهده می‌کنید:

مراحل پنج ‌گانه بیماری پارکینسون (بر اساس مقیاس Hoehn and Yahr)

این مراحل از علائم خفیف تا ناتوانی کامل را در بر می‌گیرند؛ و به پزشکان و بیماران کمک می‌کنند تا مسیر بیماری را بهتر پیش ‌بینی کنند. در ادامه، هر مرحله با جزئیات بررسی می‌شود. ^{Hoehn and Yahr Scale – an overview | ScienceDirect Topics}

مرحله 1: علائم خفیف و یک‌طرفه

در مرحله اول پارکینسون، علائم معمولا خفیف و محدود به یک سمت بدن هستند؛ لرزش دست یا پا، کندی حرکت (برادی ‌کینزی) و تغییرات جزئی در وضعیت بدن، مانند خمیدگی شانه، از نشانه‌های شایع‌اند. این علائم اغلب آنقدر خفیف‌اند که ممکن است بیمار یا اطرافیان به آن توجه نکنند. به تجربه خودم، بسیاری از بیمارانم در این مرحله تصور می‌کردند که لرزش دستشان به دلیل خستگی یا استرس است؛ تا اینکه معاینه دقیق، پارکینسون را تأیید کرد.

تأثیر این مرحله بر فعالیت‌های روزمره معمولا ناچیز است؛ برای مثال، یکی از بیماران ما، معلمی بود که متوجه شد که نوشتن با دست راستش، کمی کندتر شده، اما همچنان می‌توانست کلاس‌هایش را بدون مشکل برگزار کند. طبق مطالعه‌ای در سال 2021 درJournal of Neurology توسط دکتر جیمز بک، حدود 70% بیماران در مرحله اول، هیچ محدودیتی در کارهای روزمره گزارش نمی‌کنند، اما تشخیص زودهنگام در این مرحله، می‌تواند به مدیریت بهتر بیماری کمک کند.

مرحله 2: درگیری دوطرفه بدن با حفظ تعادل

وقتی پارکینسون به مرحله دوم می‌رسد، علائم به هر دو طرف بدن گسترش می‌یابند؛ اما تعادل هنوز حفظ می‌شود! لرزش‌ها، کندی حرکت و سفتی عضلانی در هر دو دست یا پا دیده می‌شوند. بیماران اغلب متوجه تغییرات عملکردی، مانند دشواری در بستن دکمه‌های لباس یا راه رفتن آهسته‌تر، می‌شوند؛ مثلا بیماری داشتیم که می‌گفت: «قبلا فقط دست چپم می‌لرزید، اما حالا هر دو دستم موقع غذا خوردن مشکل دارند.»

این مرحله هنوز به بیمار اجازه می‌دهد مستقل بماند؛ اما انجام برخی کارها، برایش زمانبرتر می‌شود. مطالعه‌ای در سال 2023، نشان داد که حدود 60% بیماران در مرحله دوم، نیاز به تنظیمات ساده در سبک زندگی، مانند استفاده از ابزارهای کمکی برای لباس پوشیدن، دارند.

مرحله 3: اختلال در تعادل، افزایش خطر زمین‌ خوردن

مرحله سوم پارکینسون نقطه عطفی است؛ که اختلال در تعادل، به ‌عنوان نخستین علامت بارز ناتوانی عملکردی، ظاهر می‌شود. بیماران ممکن است هنگام چرخیدن یا ایستادن ناگهانی، احساس ناپایداری کنند؛ که این حالت، خطر زمین ‌خوردن را افزایش می‌دهد. خیلی از بیماران با رسیدن به این مرحله و زمین خوردن‌های متعدد، به دنبال درمان می‌آیند.

برای کاهش این خطر، مداخلاتی مانند فیزیوتراپی متمرکز بر تعادل و استفاده از وسایل کمکی مانند عصا، توصیه می‌شود. طبق آمار انجمن پارکینسون آمریکا، حدود 50% بیماران در این مرحله با تمرینات منظم، می‌توانند زمین‌ خوردن را تا 30% کاهش دهند. در این مرحله بهتر است مداخلاتی برای حفظ ایمنی بیمار انجام گیرد.

مرحله 4: وابستگی نسبی به دیگران

در مرحله چهارم، بیماران به دلیل ناتوانی در انجام برخی فعالیت‌های روزانه، به کمک دیگران وابسته می‌شوند؛ راه رفتن دشوارتر می‌شود؛ و برای کارهای ساده‌ای مانند حمام کردن یا آشپزی، ممکن است نیاز به حمایت داشته باشند. بیماری داشتیم که عاشق نقاشی بود، اما در این مرحله نمی‌توانست قلم‌مو را به‌راحتی نگه دارد؛ و به کمک همسرش وابسته شده بود.

فیزیوتراپی و کاردرمانی در این مرحله نقش کلیدی دارند. مطالعه‌ی دکتر الیس در سال 2022 در Parkinson’s Disease نشان داد که برنامه‌های فیزیوتراپی منظم، می‌توانند استقلال بیماران را تا 25% افزایش دهند. مراقبت در منزل، مانند تنظیم محیط برای جلوگیری از موانع، نیز به حفظ کیفیت زندگی و ایمنی بیمار کمک می‌کند.

مرحله 5: وابستگی کامل و ناتوانی حرکتی شدید

مرحله پنجم، پیشرفته‌ترین مرحله پارکینسون که به آن عاقبت بیماری پارکینسون نیز میگویند، با ناتوانی حرکتی شدید و نیاز به مراقبت 24 ساعته همراه است؛ بیماران اغلب به ویلچر یا تخت وابسته‌اند؛ و توانایی انجام هیچ فعالیت مستقلی ندارند. مدیریت علائم پیشرفته، مانند سفتی شدید و مشکلات بلع، چالش اصلی این مرحله است. طبق آمار بنیاد پارکینسون، تنها 20% بیماران به این مرحله می‌رسند.

آیا امکان بازگشت به مراحل قبلی پارکینسون وجود دارد؟

متأسفانه، پارکینسون یک بیماری پیشرونده است؛ و بازگشت به مراحل قبلی به معنای واقعی ممکن نیست! با این حال، درمان‌های دارویی، مانند لوودوپا و مداخلات غیر دارویی، می‌توانند علائم را به‌ طور قابل‌ توجهی بهبود دهند؛ و حس بازگشت به عملکرد بهتر را ایجاد کنند. ^{Parkinson’s disease symptoms: Can they come and go?}

آیا روند پیشرفت پارکینسون در همه بیماران یکسان است؟

پیشرفت تدریجی بیماری پارکینسون در هر بیمار منحصربه‌فرد است؛ و تحت تأثیر عواملی مانند ژنتیک پارکینسون، سن شروع بیماری و سبک زندگی قرار دارد. برخی بیماران ممکن است سال‌ها در مراحل اولیه باقی بمانند؛ در حالی که دیگران سریع‌تر به مراحل پیشرفته می‌رسند. بیماران با شروع زودهنگام (زیر 50 سال) اغلب پیشرفت کندتری دارند. برای مثال، بیماری داشتیم که 15 سال در مرحله دوم باقی ماند؛ در حالی که بیمار دیگری در عرض 5 سال، به مرحله چهارم رسید.

آیا همه بیماران حتما به مرحله 5 می‌رسند؟

خیر، همه بیماران به مرحله پنجم نمی‌رسند؛ عوامل متعددی، از جمله پاسخ به درمان و مراقبت‌های حمایتی، می‌توانند پیشرفت بیماری را کند کنند. طبق آمار، حدود 80% بیماران، هرگز به مرحله پنجم نمی‌رسند؛ و با مدیریت و درمان مناسب، در مراحل میانی باقی می‌مانند. این موضوع به بیماران امید می‌دهد که با مراقبت صحیح، می‌توانند کیفیت زندگی خود را برای مدت طولانی حفظ کنند.

چگونه می‌توان سرعت پیشرفت بیماری پارکینسون را کاهش داد؟

کاهش سرعت پیشرفت پارکینسون نیازمند رویکردی چندجانبه است؛ درمان دارویی، مانند لوودوپا و آگونیست‌های دوپامین، با تجویز شخصی‌ سازی‌ شده، نقش اصلی را در کنترل علائم ایفا می‌کند. علاوه بر این، ورزش سبک و منظم، مانند یوگا و تایچی و تمرینات تعادلی، می‌تواند عملکرد حرکتی را بهبود بخشد. ورزش‌های هوازی هم می‌توانند پیشرفت علائم حرکتی را تا 20% کند کنند.

نقش تغذیه و کاردرمانی نیز غیرقابل‌ انکار است. رژیم غذایی غنی از آنتی ‌اکسیدان‌ها، مانند میوه‌ها و سبزیجات، به حفاظت از سلول‌های مغزی دوپامین ‌ساز کمک می‌کند. همچنین، حمایت روحی و مشاوره روانشناختی، می‌توانند انگیزه بیماران را برای ادامه درمان تقویت کنند. ^{Can We Put the Brakes on Parkinson’s Progression? | Parkinson’s Foundation}

درک مراحل پارکینسون، به‌ عنوان نقشه راه مدیریت این بیماری، به بیماران و خانواده‌ها قدرت می‌بخشد؛ تا با آگاهی و امید، به مقابله با چالش‌ها بپردازند. شناخت دقیق روند بیماری و مداخلات به‌ موقع، می‌توانند کیفیت زندگی را به‌ طور قابل‌ توجهی بهبود دهند. اگر شما یا عزیزانتان با این بیماری روبه‌رو هستید؛ به یاد داشته باشید که با درمان مناسب و حمایت، می‌توانید مسیر پیش‌ رو را با اطمینان طی کنید.