نوروفیدبک چیست؟
نوروفیدبک یک روش درمانی غیرتهاجمی و بدون نیاز به دارو است که با استفاده از سیگنال‌های الکتریکی مغز و بازخورد مستقیم به بیمار، تلاش می‌کند تا الگوهای غیرعادی فعالیت مغزی را اصلاح کند. در این تکنیک، امواج مغزی بیمار با استفاده از دستگاه‌های پیشرفته اندازه‌گیری می‌شود؛ سپس بر اساس نتایج به دست آمده، بازخوردی به صورت شنیداری یا بصری ارائه می‌شود که به بیمار کمک می‌کند تا کنترل بیشتری بر فعالیت‌های مغزی خود به دست آورد و آن‌ها را بهبود بخشد.
این روش به مغز آموزش می‌دهد که چگونه خود را تنظیم کند و معمولاً برای مدیریت و درمان بیماری‌های روانی و عصبی مانند اضطراب، افسردگی، اختلالات خواب، ADHD و حتی صرع به کار می‌رود. از آنجا که نوروفیدبک به طور مستقیم بر روی رفتار امواج مغزی کار می‌کند و هیچ عامل خارجی مثل دارو یا تحریک الکتریکی وارد بدن نمی‌شود، از جمله درمان‌های کم‌عارضه محسوب می‌شود.
بازخورد زیستی و عملکرد نوروفیدبک
نوروفیدبک در واقع نوعی بازخورد زیستی یا بایوفیدبک است که مغز را وادار به خودتنظیمی می‌کند. در این فرآیند، مغز با مشاهده بازخوردهای دریافت شده، یاد می‌گیرد که رفتار خود را اصلاح کرده و به حالت استاندارد نزدیک کند. این تکنیک به بهبود عادات مغزی کمک می‌کند و در طول زمان عملکرد مغز را تقویت می‌کند.
نوروفیدبک با نام‌های دیگری مثل نوروتراپی، مغزآموزی و EEG توجهی نیز شناخته می‌شود. این درمان به طور کامل بر نظارت و بررسی دقیق رفتار مغزی متمرکز است و به مغز آموزش می‌دهد که عملکردهای غیرطبیعی خود را با عملکردهای سالم و بهینه جایگزین کند.
در این روش، بازخوردهای صوتی یا تصویری به عنوان ابزار آموزشی و تقویتی ارائه می‌شوند؛ به گونه‌ای که وقتی مغز عملکرد مطلوبی دارد، بازخورد مثبت دریافت می‌کند و در صورت عملکرد نامطلوب، بازخورد منفی به آن داده می‌شود. این فرآیند به تقویت و اصلاح رفتار مغز کمک می‌کند و به تدریج عادات مغزی بهبود می‌یابد.
روش درمانی نوروفیدبک چگونه انجام می‌شود؟
درمان با نوروفیدبک شامل چند مرحله کلیدی و اصلی است؛ بعد از قرار گرفتن بیمار در محیطی آرام و بدون استرس، الکترودهایی روی پوست سر بیمار قرار می‌گیرند تا سیگنال های مغزی او ثبت شوند؛ سپس این سیگنال ها توسط دستگاه‌های پیشرفته نوروفیدبک، تحلیل و بازخورد مناسب با شرایط هر بیمار، به آن ها ارائه می‌شود. بازخوردها معمولاً به صورت بصری (برای مثال وقتی فعالیت‌های مغز به وضعیت دلخواه و خواسته شده می‌رود موسیقی پخش می‌شود و برعکس آن، وقتی فعالیت‌های مغز به جهت اشتباه می‌رود موسیقی قطع می‌شود) یا شنیداری انجام می‌شوند.
بیمار در طول روند جلسات درمانی تلاش می‌کند تا با تغییر فعالیت‌های مغزی خود، بازخوردهای مثبت تری دریافت کند؛ این فرایند در طول زمان و به تدریج موجب می‌شود که مغز ناخوداگاه، خود را در جهت بهبود علائم روانی یا عصبی حرکت دهد و بیمار نتایج موفقی دریافت کند. تعداد جلسات و مدت زمان هر جلسه بستگی به نوع بیماری و شرایط بیمار دارد اما به طور معمول، هر جلسه حدود 30 تا 60 دقیقه طول می‌کشد و همچنین تعداد جلسات، ممکن است به 20 تا 40 جلسه برسد.
بیماری های قابل کنترل و درمان با نوروفیدبک
نوروفیدبک برای درمان بیماری‌های روانی مختلفی بکار می‌رود؛ معمولاً در شرایطی که بیمار از دارو درمانی نتیجه مثبت نگرفته و در روند درمانی خود پیشرفتی ندیده است استفاده می‌شود. در موارد دیگر برای بیمارانی که به دلیل عوارض دارو حاضر به انجام دارودرمانی نیستند، استفاده می‌شود.
برخی از بیماری‌هایی که با نوروفیدبک قابل کنترل و درمان هستند عبارتند از:
- درمان اختلال نقص توجه و بیش فعالی (ADHD) با نوروفیدبک
- درمان اضطراب و استرس با روش نوروفیدبک
- درمان افسردگی
- درمان بی خوابی و مشکلات خواب با Neurofeedback
- درمان سردرد و میگرن نوروفیدبک
- درمان صرع به کمک نوروفیدبک
- اختلال استرس پس از سانحه PTSD
- اختلالات طیف اتیسم
- آسیب‌های مغزی تروماتیک
- اختلالات یادگیری
- نارسایی خوانی
- دیسلکسیا
- پرخاش
- مشکلات کنترل تکانه
- سوء مصرف مواد و…
در درمان نیز الکترودها را به سر وصل می‌کنند و در لحظه، رفتار مغز را با اختلاف زمانی کوتاهی زیر نظر می‌گیرند؛ روند به این شکل است که در صورتی که مغز بتواند رفتار خود را به حد استاندارد تعیین شده نزدیک کند، تقویت می‌شود. در این درمان تقویت در قالب تصویر یا صدا ارائه می‌شود! البته باید بدانید که نوروفیدبک تنها خاصیت درمانی ندارد.
کاربردهای دیگر نوروفیدبک
استفاده از این بازخورد می‌تواند به افراد آموزش دهد که الگوهای امواج مغزی خود را در زمان‌های حساس مانند تجربه استرس و افسردگی یا… کنترل کنند و عملکرد شناختی، تنظیم هیجانی و رفاه کلی خود را بهبود ببخشند؛ این در صورتی است که هیچ استفاده‌ای از یک عامل خارجی و یا دارو در میان نیست! گاهی افرادی که عملکرد استاندارد مغزی دارند، مانند ورزشکاران و نوازندگان و… نیز استفاده می‌کنند؛ زیرا نوروفیدبک می‌تواند به طور کلی عملکردهای مغزی مانند کنترل سرعت پردازش و شناخت، توجه و تمرکز و… را بهبود ببخشد.
پروتکل‌های درمانی نوروفیدبک توسط متخصص نوروتراپیست، تنظیم می‌شوند. این پروتکل‌ها با توجه به نیاز فرد تعیین می‌شوند و تاثیر منحصر به فرد خود را در هر شخص به جا می‌گذارند؛ این پروتکل‌ها ممکن است مناطق خاصی در مغز و یا فکانس خاصی را تحت تاثیر قرار دهند. برای مثال پروتکل‌هایی که لوب فرونتال را هدف قرار می‌دهند برای بهبود توجه و عملکردهای اجرایی در افراد مبتلا به ADHD یا آسیب‌های مغزی تروماتیک مورد استفاده قرار می‌گیرند.
آشنایی با دستگاه نوروفیدبک
دستگاه نوروفیدبک شامل الکترودهایی است که به پوست سر فرد مبتلا متصل می‌شوند، تا امواج الکتریکی مغزی را با کامپیوتر های پیشرفته ثبت کنند. این دستگاه‌ها با استفاده از نرم‌افزارهای نوین، قادر به تحلیل و پردازش سیگنال‌های مغزی هستند و بازخوردهای بصری یا شنیداری را به بیمار ارائه می‌دهند؛ همچنین این دستگاه‌ها به گونه‌ای طراحی شده‌اند، که بتوانند به راحتی امواج مغزی را تحلیل کرده و فعالیت‌های مغزی را با جزئیات و دقت بالا، در زمان واقعی نمایش دهند. این اطلاعات به بیمار کمک می‌کند تا تغییرات لازم در فعالیت مغزی خود را انجام دهد و به تدریج به بهبود علائم خود برسد.
ارزیابی و تشخیص با کمک دستگاه نوروفیدبک
فرآیند نوروفیدبک شامل استفاده از دستگاهی برای ثبت EEG یا امواج مغزی و زیر نظر گرفتن آن‌ها می‌شود که با استفاده از ابزار زیر انجام می‌شود:
- دستگاه EEG یا ثبت امواج مغزی
- الکترود
- یک مانیتور یا دو مانیتور
در نوروفیدبک، الکترودهایی به دستگاه ثبت امواج وصل می‌شوند و سر دیگر آن‌ها بر روی نقظه‌ای از سر که قرار است درمان روی آن انجام گیرد، قرار داده می‌شود؛ امواج مختلف مغزی دارای منشا مغزی متفاوت هستند! بنابراین در نواحی مختلف جمجمه و شرایط مختلف بیمار امواج متفاوتی دریافت خواهیم کرد.
اطلاعات یا همان میزان امواج توسط این الکترودها، وارد برنامه شده و در مانیتور نمایش داده می‌شوند و به طور همزمان پردازش شده و آنالیز می‌شوند؛ نوروتراپیست با استفاده از انجام ارزیابی در نقاط مختلف، می‌تواند کارکرد مغز را زیر نظر بگیرد! با این حال ممکن است در حین ارزیابی از مراجع بخواهد که تکلیفی مانند نوشتن، خواندن یا حتی بازی کردن را انجام دهد.
هزینه نوروفیدبک چقدر است؟
هزینه نوروفیدبک بستگی به شرایط هر بیمار دارد و با توجه به عوامل و شریط هر بیمار، و در نهایت اینکه از کدام مدل از انواع نوروفیدبک استفاده میکنید، می‌تواند متفاوت باشد. از جمله این عوامل می‌توان به کلینیک، تعداد جلسات مورد نیاز بیمار، تخصص پزشک و نوع بیماری فرد اشاره کرد. در سال جاری (1403)، هزینه انجام هر جلسه نوروفیدبک در ایران معمولاً بین 500 هزار تومان تا 1 میلیون تومان است؛ البته برای بیماران با شرایط پیچیده تر یا کسانی که تعداد جلسات بیشتری برایشان تجویز شده است، هزینه کلی ممکن است بالاتر برود.
علاوه بر این، برخی کلینیک‌ها ممکن است بسته‌های تخفیفی برای تعداد بیشتری از جلسات ارائه دهند که می‌تواند هزینه‌های کلی درمان را کاهش دهد.
بهترین سن برای انجام نوروفیدبک
نوروفیدبک برای افراد در سنین مختلف قابل استفاده است، اما بهترین نتایج معمولاً در کودکان و نوجوانان به‌دست می‌آید. دلیل این موضوع انعطاف‌پذیری بیشتر مغز در سنین پایین‌تر است که به مغز اجازه می‌دهد سریع‌تر به بازخوردهای دریافتی پاسخ دهد و تغییرات مثبتی را اعمال کند. البته بزرگسالان نیز می‌توانند از این روش بهره‌مند شوند، اما ممکن است مدت زمان بیشتری برای مشاهده نتایج نیاز باشد. به طور کلی، نوروفیدبک می‌تواند برای کودکان از سن 6 سال به بالا تا بزرگسالان مورد استفاده قرار گیرد.
مزایای روش درمانی نوروفیدبک
|
مزایای نوروفیدبک |
توضیحات |
|
غیرتهاجمی بودن |
نوروفیدبک بدون نیاز به جراحی یا دارودرمانی انجام می‌شود و یک روش درمانی غیرتهاجمی محسوب می‌شود. |
|
بدون عوارض جانبی دارویی |
برخلاف دارودرمانی که ممکن است عوارض جانبی داشته باشد، نوروفیدبک هیچ عوارض جانبی دارویی ندارد و به‌صورت طبیعی به مغز کمک می‌کند. |
|
بهبود بلندمدت |
تغییرات ایجاد شده در مغز با نوروفیدبک، ماندگاری طولانی دارند و می‌توانند به بهبود پایدار علائم بیماری‌ها منجر شوند. |
|
افزایش تمرکز و توجه |
نوروفیدبک باعث بهبود توانایی‌های تمرکزی و توجه می‌شود و در درمان مشکلاتی مانند ADHD مؤثر است. |
|
مدیریت استرس و اضطراب |
این روش به بیماران کمک می‌کند تا روش‌های جدیدی برای کنترل استرس و اضطراب خود یاد بگیرند و آرامش ذهنی بیشتری داشته باشند. |
|
رویکردی طبیعی و آموزش مغز |
نوروفیدبک به مغز کمک می‌کند که به‌صورت طبیعی خودتنظیمی کرده و عملکرد بهتری داشته باشد. |
|
تقویت حافظه و تمرکز |
با استفاده از نوروفیدبک، حافظه و تمرکز بیماران تقویت می‌شود و عملکرد مغزی بهبود می‌یابد. |
|
بهبود عملکرد جسمی و روانی |
این روش نه تنها بر بهبود عملکرد روانی تأثیر می‌گذارد بلکه به تقویت وضعیت جسمی و ذهنی نیز کمک می‌کند. |
|
هزینه درمانی مناسب |
نسبت به درمان‌های دیگر مانند دارودرمانی یا جراحی، نوروفیدبک هزینه درمانی مقرون‌به‌صرفه‌تری دارد. |
معایب Neurofeedback
|
معایب نوروفیدبک |
توضیحات |
|
ممکن است برای همه مؤثر نباشد |
نوروفیدبک ممکن است برای تمامی بیماران نتایج یکسانی نداشته باشد و تأثیر آن در برخی افراد کمتر یا متفاوت باشد. |
|
عدم نتایج فوری |
نتایج درمان با نوروفیدبک فوری نیستند و معمولاً بعد از چندین جلسه، معمولاً از جلسه هشتم به بعد، نتایج قابل مشاهده می‌شوند. |
|
محدودیت دسترسی |
به دلیل جدید بودن این روش درمانی و کمیاب بودن درمانگرهای متخصص در این حوزه، دسترسی به آن ممکن است محدود باشد. |
|
نیاز به تجهیزات تخصصی و متخصصان مجرب |
برای اجرای صحیح نوروفیدبک باید از تجهیزات تخصصی و توسط متخصصان آموزش‌دیده استفاده شود که ممکن است برای همه به راحتی قابل دسترس نباشد. |
|
نیاز به ادامه درمان |
برای ماندگار کردن نتایج و اثربخشی بلندمدت، بیماران باید درمان را برای مدتی که پزشک توصیه می‌کند ادامه دهند، و این ممکن است نیاز به زمان بیشتری داشته باشد. |
عوارض احتمالی نوروفیدبک
نوروفیدبک به طور کلی یک روش ایمن و مورد اعتماد است، اما در برخی افراد و بعضی مواقع ممکن است عوارض جزئی و موقت داشته باشد، برخی از این عوارض احتمالی عبارتند از:
- سردرد خفیف پس از جلسات
- خستگی یا خواب آلودگی
- تحریک پذیری موقتی
البته که این عوارض در اکثر مواقع کوتاه مدت هستند و به سرعت از بین می‌روند، با این حال در صورتی که عوارض به مدت طولانی ادامه پیدا کند، بهتر است بیمار، به پزشک مراجعه کند.
در چه مواردی نوروفیدبک توصیه نمی‌شود؟
درست است که نوروفیدبک یک روش درمانی محبوب و موثر است، اما در برخی موارد ممکن است برای همه افراد مناسب نباشد. برای مثال، افرادی که به دلایل پزشکی یا عصبی خاص، نیاز به درمان‌های فوری دارند بهتر است از روش‌های دیگر درمانی استفاده کنند تا نتایج سریع تری با توجه به بیماری و شرایط خود، دریافت کنند؛ همچنین افرادی که به مشکلات روانی یا عصبی شدید دچار هستند، ممکن است نیاز به درمان‌های مکمل یا جایگزین داشته باشند. بهتر است جهت تصمیم به انجام یا عدم انجام این پروسیجر پزشکی، حتما به بهترین مرکز نوروفیدبک در تهران مراجعه نمایید.
