نوار مغز چیست؟
نوار مغزی یا EEG (الکتروانسفالوگرام) یکی از ابزارهای مهم در ردیابی و ثبت الگوهای امواج مغزی و تشخیص مشکلات مرتبط با مغز است؛ در این روش، الکترودهای کوچک فلزی به پوست سر متصل می‌شوند و فعالیت الکتریکی مغز را به‌صورت گرافیکی روی صفحه نمایش یا نوار کاغذی ثبت می‌کنند. الکترودها، تکانه‌های الکتریکی مغز را به کامپیوتر منتقل کرده و این تکانه‌ها به شکل خطوط موجی سینوسی با اوج و فرود نمایان می‌شوند، که پزشکان را قادر می‌سازد تا بی‌نظمی‌های احتمالی را شناسایی کنند. این بی‌نظمی‌ها ممکن است نشانه‌هایی از تشنج، صرع یا سایر اختلالات مغزی باشند.
این روش ایمن و غیرتهاجمی معمولاً برای تشخیص و پایش بیماری‌هایی مانند صرع، تومورهای مغزی، صدمات مغزی، سکته مغزی و اختلالات خواب تجویز می‌شود؛ همچنین، پزشکان از نوار مغز برای بررسی عملکرد مغز در شرایط حساس مانند کمبود اکسیژن یا وضعیت کما استفاده می‌کنند. علاوه بر این، نوار مغز به پزشکان امکان می‌دهد الگوهای مغزی بیمار را در حالات مختلفی همچون خواب، بیداری، استرس و اضطراب تحلیل و بررسی کنند.
تشخیص بیماری‌های اعصاب با نوار مغزی
نوار مغز از سال 1929 برای شناسایی مشکلاتی در فعالیت الکتریکی مغز که با برخی اختلالات مغزی مرتبط است، مورد استفاده قرار گرفت؛ اندازه گیری های داده شده توسط الکتروانسفالوگرام برای تایید یا رد شرایط مختلف استفاده می‌شود، از جمله:
- اختلالات تشنجی (مانند صرع)
- آسیب سر
- آنسفالیت (التهاب مغز)
- تومور مغزی
- انسفالوپاتی (بیماری که باعث اختلال در عملکرد مغز می‌شود)
- اختلالات خواب مانند نارکولپسی
- سکته
- زوال عقل و آلزایمر
- برخی اختلالات روان‌پریشی
- هنگامی که فردی در کما است، نوار مغزی ممکن است برای تعیین سطح فعالیت مغز انجام شود.
- این آزمایش همچنین می‌تواند برای نظارت بر فعالیت در حین جراحی مغز استفاده شود.
تشخیص صرع با نوار مغزی
نوار مغزی می‌تواند با دقت بالا بیماری صرع را شناسایی کند؛ در این بیماری، مغز به طور ناگهانی امواج غیرطبیعی تولید می‌کند که با استفاده از EEG قابل شناسایی است.
تشخیص اختلالات خواب با نوار مغز
در بیماران مبتلا به اختلالات خواب مانند بی خوابی و خواب آلودگی بیش از حد درگیر هستند، EEG می‌تواند الگوهای غیرطبیعی مغز را که به مشکلات خواب مرتبط هستند را تشخیص دهد.
تشخیص تومور های مغزی با دستگاه EEG
در برخی موارد، تومورهای مغزی می‌توانند باعث تولید امواج غیرطبیعی در مغز شوند که با تست نوار مغزی قابل تشخیص است.
تشخیص آسیب های مغزی با نوار مغز
در افرادی که دچار آسیب‌های مغزی مانند ضربات مغزی یا خونریزی مغزی شده‌اند، EEG می‌تواند به شناسایی شدت آسیب و تاثیرات آن‌ها کمک کند.
تشخیص التهابات مغزی با نوار مغزی
در بیماری هایی مانند آنسفالیت (التهاب مغز)، نوار مغزی قادر است تغییرات غیرطبیعی در مغز را نشان دهد.
انواع نوار مغز چیست؟
چندین نوع نوار مغز با توجه به نیاز و دلیل انجام تست وجود دارد که شامل موار زیر است:
- نوار مغز استاندارد و معمولی؛ اسکن معمولی حدود 23 دقیقه طول میکشد. تکنسین EEG شما ممکن است از شما بخواهد که تنفس متفاوتی داشته باشید یا در طول عمل به چراغ‌های چشمک زن نگاه کنید.
- نوار مغز طولانی مدت؛ آزمایش EEG طولانی مدت معمولا یک ساعت و 15 دقیقه طول میکشد، اما برخی دیگر می‌توانند چندین روز طول بکشند. نوار مغز طولانی مدت اطلاعات بیشتری نسبت به حالت معمولی به متخصص می‌دهد. تکنسین ممکن است از یک آزمایش طولانی مدت برای تشخیص یا مدیریت اختلالات تشنج استفاده کند.
- نوار مغز سرپایی؛ این روش یک تا سه روز طول میکشد! EEG سرپایی معمولا در خانه انجام می‌شود. در طول تست سرپایی، الکترودها به یک ضبط‌کننده EEG کوچک متصل می‌شوند. شما می‌توانید بیشتر فعالیت‌های روزانه خود را انجام دهید در حالی که دستگاه فعالیت مغز شما را ردیابی می‌کند. اگر تشنج یا مشکل دیگری را تجربه کردید که متخصص در تلاش است آن را ثبت کند، شما یا یکی از اعضای خانواده می‌توانید دکمه‌ای را فشار دهید.
- نوار مغز ویدئویی؛ تکنسین یک ویدئو از شما در طول نوار مغز ضبط می‌کند. ضبط ویدیو به پزشک شما کمک کرده تا هنگام تشنج یا سایر رویدادهای مغزی، کارهای شما را ببیند و بشنود.
- نوار مغز در خواب؛ یک تکنسین این نوع آزمایش را در هنگام خواب انجام می‌دهد. اگر EEG معمول اطلاعات کافی را ارائه ندهد، متخصص ممکن است الکتروانسفالوگرام خواب را پیشنهاد داده تا از این طریق اختلالات خواب را نیز تشخیص دهد.
روش گرفتن نوار مغزی EEG
روش انجام نوار مغزی بسیار ساده و غیرتهاجمی است و در کمال آرامش و بدون استرس انجام می‌شود؛ یکی از نکات مثبت این روش این است که بیمار نیازی به جراحی و شکافتن پوست یا اقدامات پیچیده ندارد. این تست معمولاً در یک کلینیک یا مرکز اعصاب و روان معتبر (بهترین مرکز نوار مغز در تهران) انجام می‌شود و بیمار نیازی به بستری شدن ندارد. مراحل اصلی نوار مغزی به این صورت است:
آماده سازی بیمار برای گرفتن نوار مغز
در ابتدا و مرحله اول، بیمار در محیطی آرام روی یک صندلی یا تخت قرار می‌گیرد، و پزشک یا تکنسین سر بیمار را با استفاده از یک ژل مخصوص و الکترودهای کوچک آماده می‌کند. این الکترود ها روی نقاط مختلف پوست قرار می‌گیرند تا امواج الکتریکی مغز را ثبت کنند.
اتصال الکترود های دستگاه EEG
وقتی حدود 20 تا 30 الکترود روی نقاط خاصی از سر بیمار قرار داده شد، این الکترود ها از طریق سیم‌هایی به دستگاه (EEG) یا نوار مغزی متصل می‌شوند، و سپس امواج مغزی را ثبت و ذخیره سازی می‌کند.
شروع تست نوار مغزی
پس از گذراندن مراحل قبل تست شروع می‌شود. در این مرحله بیمار باید در آرامش کامل باشید و گاهی اوقات پزشک از بیمار می‌خواهد چشم‌های خود را باز و بسته کند، تنفس سریع انجام دهد یا حتی به خواب برود.
پایان تست نوار مغز
پس از اتمام ثبت امواج، الکترود ها را از سر بیمار جدا می‌کنند و بیمار می‌تواند بلافاصله به فعالیت‌های روزمره خود بازگردد و ادامه دهد.
تست نوار مغزی می‌تواند بین 30 دقیقه تا یک ساعت زمان ببرد؛ اما در برخی از موارد ویژه ممکن است برای مدت طولانی‌تری انجام شود، مخصوصا در مانیتورینگ طولانی مدت برای بیماران مبتلا به صرع.
نکات مهم قبل و بعد از نوار مغزی
بهتر است شب قبل از آزمایش، موهای خود را شسته و از هیچ محصول حالت‌دهنده‌ای استفاده نکنید؛ از مصرف کافئین هشت ساعت پیش از آزمایش خودداری کنید و در صورت استفاده از داروهای خاص، پزشک خود را مطلع سازید. بعد از EEG، نتایج نوار مغزی توسط یک متخصص مغز و اعصاب تفسیر شده و برای پزشک شما ارسال می‌شود تا در قرار ملاقات بعدی درباره نتایج با شما صحبت شود.
مزایای نوار مغز EEG چیست؟
از آنجایی که گرفتن نوار مغز EEG نوعی روش تشخیصی و نه درمانی برای اختلالات عصبی و روانی محسوب می‌شود، مزایای زیادی در بخش های مختلف دارد. از جمله ی مزایای نوار مغزی میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- غیر تهاجمی؛ نوار مغزی بدون نیاز به بیهوشی و جراحی انجام می‌شود و همین باعث می‌شود بیمار استرس و ترس نداشته باشد.
- دقیق و سریع؛ EEG می‌تواند فعالیت‌های مغز را با دقت و سرعت بالا ذخیره کند؛ و همین امر به پزشکان کمک می‌کند تا با سرعت به تشخیص بیماری ها بپردازد.
- ایمنی؛ این روش هیچ‌گونه و به هیچ‌عنوان خطر جدی برای بیمار ندارد و با خیال راحت میتوان آن را چندین بار در طول درمان استفاده کرد.
- قابلیت استفاده برای بیماران مختلف؛ نوار مغزی برای تشخیص بیماری‌های مختلف از جمله صرع، تومورهای مغزی، اختلالات خواب و آسیب های مغزی استفاده می‌شود.
- هزینه نوار مغز؛ هزینه انجام نوار مغزی نسبت به بسیاری از روش‌های پیشرفته تصویربرداری مغزی مقرون‌به‌صرفه‌تر است و برای بیشتر افراد قابل دسترس است.
معایب و خطرات انجام نوار مغزی EEG چیست؟
نوار مغزی یک روش مورد اطمینان و ایمن است، اما ممکن است در بعضی افراد برخی معایب و محدودیت ها وجود داشته باشد. به عنوان مثال برخی از معایب نوار مغزی شامل موارد زیر میباشد:
- محدودیت در تشخیص؛ باید در نظر داشته باشیم که نوار مغزی نمی‌تواند تمامی بیماری هارا تشخیص دهد، برای مثال، تومور های کوچک مغزی ممکن است با نوار مغزی نمایش داده نشوند؛ در این موقعیت نیاز به انجام روش های تصویربرداری دیگر مانند MRI است.
- تداخلات محیطی؛ گاهی اوقات ممکن است عوامل محیطی مانند نویز الکتریکی یا حرکات غیر ارادی بیمار، روی نتایج نوار مغزی تاثیر بگذارند، و تفسیر پزشک را دشوار کنند.
- حساسیت به امواج الکتریکی؛ در بعضی موارد هم ممکن است بیمار به امواج الکتریکی حساسیت داشته باشند که ممکن است باعث ایجاد احساس ناراحتی شود.
- نیاز به تفسیر تخصصی؛ باید توجه داشته باشیم که خواندن و نتایج تفسیر نوار مغزی نیاز به تخصص و تجربه دارد، و افراد عادی نمی‌توانند به سادگی نتایج آن را تفسیر کنند.
عوارض نوار مغز
نواز مغزی معمولا بدون درد و بسیار بی‌خطر است؛ هنگامی که فردی صرع یا اختلال تشنج دارد، این خطر کوچک وجود دارد که محرک‌های وارد شده در طول آزمایش (مانند چراغ چشمک زن) باعث تشنج شود! اما جای نگرانی نیست، تکنسینی که تست را انجام می‌دهد، برای مدیریت و برقراری ایمنی در هر موقعیتی، آموزش دیده است.
چند مورد در انجام نوار مغز می‌تواند باعث ایجاد اختلالات در ضبط EEG شود که امواج مغزی را دریافت می‌کند؛ شخصی که مسئول تفسیر نوار مغزی شماست این موارد را بررسی می‌کند:
- نبض و ضربان قلب شما
- نفس كشيدن
- میزان تعریق
- حرکات دهان
- حرکات ماهیچه‌ای
- قند خون پایین
- چراغ‌های روشن یا چشمک‌زن
- برخی داروها مانند آرامبخش‌ها
- مصرف کافئین
- موهای چرب یا اسپری مو
نوار مغز برای کودکان
انجام تست الکتروانسفالوگرام یا نوار مغز برای کودکان نیز به همان صورت بوده که ابتدا دیسک‌های گرد و کوچک با سیم (الکترود) در حین آزمایش روی پوست سر قرار می‌گیرند و فعالیت الکتریکی مغز را بررسی می‌کنند؛ این آزمایش برای کودکان نیز 60 تا 90 دقیقه طول میکشد و خطرناک نیست! ممکن است کودک شما برای بررسی علائم زیر به این آزمایش نیاز داشته باشد:
- تشنج
- آپنه خواب
- عفونت مغزی
- تومور مغزی
EEG معمولا زمانی انجام می‌شود که کودکان دارای تاخیر در رشد یا علائمی مانند از دست دادن هوشیاری، حرکات یا رفتار غیرعادی باشند؛ نوار مغز برای کودکان به تشخیص اینکه آیا تشنج یا سایر بیماری‌های مغزی علت علائم هستند کمک می‌کند! پزشک فرزند شما ممکن است به دلایل دیگر نیز این آزمایش را تجویز کند.
نوار مغز سالهاست که مورد استفاده قرار می‌گیرد و یک روش بسیار ایمن است، آزمایش هیچ ناراحتی برای کودک ایجاد نمی‌کند و الکترودهایی که فعالیت را ثبت می‌کنند، اعصاب را تحریک نمی‌کنند. علاوه بر این، خطر برق گرفتگی نیز وجود ندارد؛ فقط در برخی موارد نادر، نوار مغزی می‌تواند باعث تشنج در فرد مبتلا به اختلال تشنج شود. برای آماده کردن کودک خود برای تست باید:
- شب قبل موهای فرزندتان را بشویید.
- هیچ روغن، ژل یا اسپری مویی روی موهای او نزنید.
- اگر موهای فرزندتان بلند است، آن را نبافید و بالا هم نبندید.
- اگر کودک شما دارویی مصرف می‌کند، قبل از انجام آزمایش به پزشک اطلاع دهید.
- ممکن است لازم باشد برخی از داروها را در صورتی که بر نتایج آزمایش تاثیر بگذارند، قطع کنید.
- دستورالعمل‌های مربوط به غذا خوردن کودک قبل از عمل را دریافت کنید.
- اگر کودک شما در طول آزمایش نیاز به خواب آلودگی دارد، دستورالعمل‌های مربوط به بیدار نگه داشتن کودک را در شب قبل دنبال کنید.
- در روز EEG، کودک شما نباید هیچ نوشیدنی حاوی کافئین مانند نوشابه‌های کافئین‌دار، قهوه یا چای بخورد.
تفسیر نوار مغز
متخصص مغز و اعصاب نوار مغزی ضبط شده را تفسیر می‌کند و سپس نتایج را برای پزشک شما ارسال می‌کند؛ پزشک ممکن است یک قرار ملاقات برای بررسی نتایج آزمایش تعیین کند.
نتایج نرمال
فعالیت الکتریکی در مغز در الکتروانسفالوگرام به صورت الگویی از امواج ظاهر می‌شود؛ سطوح مختلف هوشیاری، مانند خواب و بیداری، دارای محدوده خاصی از فرکانس امواج در ثانیه هستند که طبیعی در نظر گرفته می‌شود. به عنوان مثال امواج، زمانی که شما بیدار هستید سریعتر از زمانی که خواب هستید حرکت می‌کنند! EEG نشان می‌دهد که آیا فرکانس امواج یا الگوها طبیعی است یا خیر.
نتایج غیر طبیعی
نتایج غیر طبیعی نوار مغز ممکن است به دلایل زیر باشد:
- صرع یا سایر اختلالات تشنجی
- خونریزی یا خونریزی غیر طبیعی
- اختلال خواب
- آنسفالیت (تورم مغز)
- تومور
- بافت مرده به دلیل انسداد جریان خون
- میگرن
- مصرف بیش از حد الکل یا مواد مخدر
- آسیب سر
بسیار مهم است که نتایج آزمایش خود را با پزشک خود در میان بگذارید؛ قبل از اینکه نتایج را مرور کنید، نوشتن هر سوالی که ممکن است بخواهید بپرسید مفید است. اگر چیزی در مورد نتایجتان وجود دارد که متوجه نمی‌شوید، حتما صحبت کنید.
