وسواس چک کردن چیست؟ علائم و درمان وسواس چک کردن

وسواس چک کردن چیست؟

وسواس چک کردن، زیر مجموعه‌ای از اختلال وسواس فکری عملی است که در آن، فرد به‌ طور مکرر نیاز به بررسی و اطمینان از انجام یا عدم انجام کاری خاص دارد؛ این رفتارها اغلب ناشی از ترس از وقوع یک فاجعه یا آسیب به خود یا دیگران است. به گفته دکتر مایکل جنایک، روانپزشک برجسته در دانشگاه هاروارد، «وسواس چک کردن، چرخه‌ای از اضطراب و رفتارهای اجباری است؛ که فرد را در تلاش برای کاهش ترس‌های غیر منطقی، به دام می‌اندازد».

برای مثال، فردی ممکن است بارها بررسی کند که آیا در خانه را قفل کرده یا اجاق گاز را خاموش کرده است؛ حتی اگر به ‌تازگی این کار را انجام داده باشد. طبق آمار انجمن روانپزشکی آمریکا در سال 2023، حدود 30% از مبتلایان به انواع اختلال وسواس، علائم وسواس چک کردن را تجربه می‌کنند. ^{Checking OCD: Signs, Symptoms, and Treatment — KOR Results}

علائم وسواس چک کردن

علائم وسواس چک کردن می‌توانند در ابعاد فکری، رفتاری و عاطفی ظاهر شوند؛ همچنین، شدت آن‌ها از فردی به فرد دیگر متفاوت است. این علائم می‌توانند به ‌قدری شدید شوند که فرد ساعت‌ها در روز را صرف چک کردن کند؛ که این امر به کاهش بهره‌ وری و افزایش استرس منجر می‌شود.

• بررسی مکرر قفل درها یا پنجره‌ها.
• چک کردن چند باره خاموش بودن وسایل برقی.
• نگرانی مداوم از فراموش کردن خاموش کردن گاز.
• بررسی مکرر ایمیل‌ها یا پیام‌ها برای اطمینان از عدم اشتباه.
• ترس از آسیب رساندن غیر عمدی به دیگران.
• نیاز به چک کردن مداوم سلامت جسمانی خود یا دیگران.
• افکار ناخواسته تکراری درباره وقوع فاجعه.
• صرف زمان زیاد برای اطمینان از ترتیب درست اشیا.
• بررسی مکرر مسیر رانندگی برای اطمینان از عدم تصادف.
• احساس گناه شدید در صورت عدم انجام چک کردن.
• اضطراب شدید هنگام ترک خانه.
• چک کردن مداوم کیف یا جیب برای اطمینان از همراه داشتن اشیا.
• ترس از اشتباه در اسناد کاری یا تحصیلی.
• بررسی مکرر ساعت یا تقویم.
• نیاز به بازخوانی چند باره متون برای اطمینان از درک درست.
• احساس اجبار برای تکرار یک رفتار خاص تا رفع اضطراب.
• خستگی ذهنی ناشی از چک کردن‌های مداوم.
• کاهش تمرکز به دلیل درگیری ذهنی با افکار وسواسی.
• تحریک ‌پذیری یا عصبانیت در صورت وقفه در چک کردن.
• احساس شرم یا سرخوردگی از رفتارهای وسواسی. ^{Checking OCD: Symptoms, Causes, and Treatment | NOCD}

وسواس چک کردن چه تفاوتی با دقت بالا دارد؟

تمایز بین وسواس چک کردن و دقت بالا، گاهی دشوار است؛ اما تفاوت‌های کلیدی وجود دارد. دقت بالا، رفتاری آگاهانه و منطقی است که برای اطمینان از کیفیت کار یا ایمنی انجام می‌شود؛ بدون اینکه اضطراب یا اجبار در آن دخیل باشد. در مقابل، وسواس چک کردن، ریشه در افکار ناخواسته تکراری و ترس غیر منطقی دارد. برای مثال، یک حسابدار ممکن است اسناد مالی را با دقت بررسی کند تا از اشتباه جلوگیری کند؛ اما فردی با وسواس چک کردن، حتی پس از اطمینان از صحت کار، بارها آن را بررسی می‌کند، زیرا ترس از خطا او را رها نمی‌کند.

مطالعه‌ای در سال 2021 توسط دکتر سارا ویلسون نشان داد که مدارهای مغزی مرتبط با وسواس، به ‌ویژه در قشر پیش‌ پیشانی مغز، در افراد مبتلا به وسواس، بیش‌ فعال هستند؛ و این امر تمایز این اختلال، از دقت معمول را مشخص می‌کند.

دلایل وسواس چک کردن چیست؟

علل وسواس چک کردن، ترکیبی از عوامل روانشناختی، زیستی و محیطی است. از منظر روانشناختی، حساسیت بیش از حد به اشتباه یا ترس از آسیب رساندن به دیگران، می‌تواند محرک این اختلال باشد. برای مثال، فردی که در کودکی به دلیل کوچک‌ترین خطا سرزنش شده، ممکن است در بزرگسالی دچار وسواس چک کردن شود. از نظر زیستی، عدم تعادل در انتقال ‌دهنده‌های عصبی، مانند سروتونین و سابقه خانوادگی وسواس، نقش مهمی دارند.

مطالعه‌ای در سال 2022 توسط دکتر جیمز کلر نشان داد که 40 تا 60% از موارد وسواس، زمینه ژنتیکی دارند؛ عوامل محیطی، مانند تروما یا آسیب‌های دوران کودکی ایجاد کننده وسواس نیز، می‌توانند این اختلال را تشدید کنند. برای نمونه، تجربه از دست دادن یک عزیز به دلیل حادثه، ممکن است فرد را به چک کردن مکرر وسایل برای جلوگیری از فاجعه سوق دهد.

از سوی دیگر، شرایط تربیتی سخت ‌گیرانه یا محیط‌های پراسترس، نیز می‌توانند به بروز این اختلال کمک کنند. فردی که در خانواده‌ای بزرگ شده که اشتباهات به شدت مورد انتقاد قرار می‌گرفتند؛ ممکن است به‌ طور ناخودآگاه برای کاهش اضطراب، به چک کردن‌های مکرر روی بیاورد. این عوامل، در تعامل با یکدیگر، چرخه وسواس را تقویت می‌کنند. ^{Checking Compulsions: Part One | Sheppard Pratt}

درمان وسواس چک کردن

درمان وسواس چک کردن، با رویکردهای متنوعی امکان‌پذیر است؛ که هر یک، به کاهش شدت علائم کمک می‌کنند. یکی از مؤثرترین روش‌ها، درمان شناختی رفتاری (CBT) با تکنیک مواجهه و جلوگیری از پاسخ (ERP) است. در این روش، فرد به ‌تدریج با موقعیت‌های محرک اضطراب مواجه می‌شود؛ و از انجام رفتارهای چک کردن، منع می‌گردد. برای مثال، فردی که بارها قفل در را بررسی می‌کند، تشویق می‌شود که پس از یک ‌بار قفل کردن، از چک کردن مجدد خودداری کند.

این روش، باورهای وسواسی را اصلاح می‌کند و اضطراب را کاهش می‌دهد. مطالعه‌ای در سال 2020 توسط دکتر امیلی جانسون نشان داد که 70% از بیماران پس از 12 جلسه ERP، کاهش قابل‌ توجهی در علائم وسواس چک کردن داشتند.

دارو درمانی

دارودرمانی نیز گزینه‌ای رایج است. مهارکننده‌های بازجذب انتخابی سروتونین (SSRI) مانند فلوکستین، اغلب برای تنظیم سطح سروتونین تجویز می‌شوند. با این ‌حال، اثربخشی داروها ممکن است چند هفته طول بکشد و نیاز به نظارت پزشکی دارد. در مواردی که به انواع اختلال وسواس مبتلا است؛ ترکیب درمان‌های نوین مانند تحریک مغناطیسی مکرر فراجمجمه‌ای (rTMS) در کنار روان ‌درمانی، بیشتر توصیه می‌شود.

تحریک مغناطیسی مکرر فراجمجمه‌ای (rTMS)

rTMS، روشی غیر تهاجمی است که از امواج مغناطیسی برای تحریک مدارهای مغزی مرتبط با وسواس استفاده می‌کند. سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) در سال 2018، rTMS را به‌عنوان درمانی تأیید شده برای وسواس مقاوم به درمان، معرفی کرد. مطالعات نشان داده‌اند که rTMS می‌تواند شدت علائم وسواس را تا 30% کاهش دهد. برخی بیماران نیز، پس از چندین جلسه rTMS، کاهش قابل ‌توجهی در اضطراب و نیاز به چک کردن‌های تکراری گزارش کرده‌اند. در این جدول، مزایا و معایب این روش نوین، بررسی شده‌اند.

سایر روش‌های درمانی

مدیریت استرس و بهبود کیفیت خواب نیز، نقش مهمی در کاهش علائم دارند. تکنیک‌های ذهن‌ آگاهی و ورزش منظم می‌توانند به کاهش اضطراب کمک کنند. طبق تجربه، یکی از بیماران نشان می‌دهد: «پس از شروع یوگا و محدود کردن چک کردن‌هایم با کمک درمانگر، توانستم زمان کمتری را صرف نگرانی کنم و آرامش بیشتری داشته باشم». علاوه بر این، در مواردی مانند وسواس کندن مو، ترکیب این روش‌ها با مشاوره تخصصی و حتی در موارد شدیدتر، مصرف دارو، اثربخشی بیشتری دارد. ^{What Is Checking OCD?}

وسواس چک کردن، چالشی است که با شناخت دقیق و درمان مناسب، قابل مدیریت است. این اختلال وسواس، اگرچه می‌تواند زندگی روزمره را مختل کند؛ اما با روش‌های درمانی مؤثری مانند CBT، rTMS و مدیریت استرس، می‌توان به بهبود چشمگیری دست یافت. با آگاهی از علائم و اقدام به ‌موقع برای درمان، می‌توانید کنترل زندگی خود را دوباره به دست آورید و از چرخه اضطراب و اجبار رها شوید.