بیوفیدبک چیست؟ | کاربرد و هزینه درمان بیماری ها با بیوفیدبک

بیوفیدبک یک روش درمانی است که از طریق امواج اتفاق می‌افتد! در درمان بیوفیدبک، امواج الکتریکی می‌توانند نشان دهنده فرآیندهای فیزیولوژیکی در بدن باشند؛ هدف درمانی در بیوفیدبک؛ آموزش افراد برای کنترل فرآیندهای فیزیولوژیکی در بدن خودشان است که در نهایت موجب بهبود سلامت جسمی و روانی آن‌ها خواهد شد.

بیوفیدبک چیست؟

بیوفیدبک یک تکنیک درمانی روان‌تنی است که تلاش می‌کند رفتار فیزیولوژیکی افراد را اصلاح کند؛ روش درمانی بیوفیدبک، یک روش درمانی چند وجهی است که در آن، روند درمان به دنبال بهبود جسمانی، ذهنی و هیجانی می‌باشد. بیوفیدبک درمان خود را به وسیله اندازه‌گیری فرآیندهای فیزیولوژیکی بدن آغاز می‌کند. این فرآیندها شامل موارد زیر می‌شوند:

1. ضربان قلب
2. فعالیت عضلانی (تنش عضلانی)
3. دمای پوست بدن
4. فعالیت امواج مغزی
5. میزان تعریق و …

در بیوفیدبک از داده‌های بالا استفاده می‌شود و متناسب با آن‌ها برنامه درمانی جامعی ریخته شده و رفتار زیستی اصلاح می‌شود. هدف این درمان، کمک به مراجع برای شناخت رفتار بدن خود و یادگیری روش مدیریت این فعالیت‌های زیستی است. روش درمانی بیوفیدبک از دسته تکنیک‌های خودتنظیمی است؛ به این معنی که در این روش از دارو و یا مداخلات تهاجمی استفاده نمی‌شود! در واقع چیزی وارد بدن نخواهد شد. پیش از این روش درمانی؛ تصور می‌شد، بسیاری از فعالیت‌های زیستی به صورت غیرارادی انجام می‌شوند و کنترل آن‌ها ممکن نیست. اما حالا محققان ثابت کرده‌اند که می‌توان با آموزش بسیاری از رفتارهای زیستی بدن را کنترل کرد.

در این مداخله درمانی از تجهیزات خاصی استفاده می‌شود؛ مانند مانیتور، الکترود و … . این تجهیزات رفتارهای زیستی را به دقت بررسی و ثبت می‌کنند و بعد برنامه درمانی توسط پزشک ریخته می‌شود. در بیوفیدبک نیز مانند درمان نوروفیدبک از الکترود برای بررسی واکنش‌های زیستی در زمان حال حاضر استفاده میشود و الگوی رفتاری متناسب نیاز فرد ارائه خواهد شد.

بیوفیدبک چگونه کار میکند؟

بیوفیدبک یک روش درمانی با تکنیک ذهنی بدنی است؛ که به افراد امکان کنترل عملکردهای بدن مانند واکنش عضلانی و الگوهای تنفسی را می‌دهد. در این درمان، پدهای الکتریکی به بدن شما متصل می‌شود و اطلاعاتی درباره وضعیت بدنتان ارائه می‌دهد. در واقع، پدهای الکتریکی، حسگرهایی هستند که می‌توانند ضربان قلب، تنش عضلانی و امواج مغزی شما را کنترل کنند. این حسگرها، با اطلاعاتی که از بدنتان به شما می‌دهند؛ کمک می‌کنند  فرایندهایی را در بدنتان مدیریت کنید. به این ترتیب، امکان تمرین تکنیک‌های آرامش‌بخش برای کاهش استرس یا کنترل درد برای شما ایجاد می‌شود. ^{Biofeedback – Mayo Clinic}

مثلا ممکن است، ضربان قلب فرد به شکل نور چشمک‌زن یا تصویر، روی مانیتور نمایش داده شود. اگر نور، تپش خیلی سریع را نشان دهد؛ بیمار متوجه می‌شود که برای کاهش ضربان قلب، از تکنیک کاهش استرس استفاده کند. در ادامه، نور یا تصویر روی مانیتور، با کند شدن ضربان قلب، به صورت خودکار آهسته می‌شود. با تمرین بیشتر، این تکنیک‌ها در فرد نهادینه شده و روند بهبودی بیمار آشکار می‌گردد.

این روش در درمان دردهای مزمن مثل سردرهای شدید و حتی اضطراب هم موثر است. علاوه بر این، افسردگی، اختلالات خواب، یبوست، فلج بلز، بی‌اختیاری ادراری و واژینیسموس هم با این روش قابل درمان است. در واقع، در مواردی که استرس هسته مرکزی بیماری است، یا واکنش بدن در حالات مختلف باید تنظیم شود؛ بیوفیدبک بسیار موثر عمل می‌کند. نکته مثبت دیگر در این روش درمانی ان است که، این روش در محیط‌های مختلفی مانند بیمارستان‌ها، کلینیک‌ها و حتی در منزل قابل استفاده است. ^{Advances in diagnosis and non-surgical treatment of Bell’s palsy – ScienceDirect}

شرایط درمان بیوفیدبک

درمان بیوفیدبک معمولا در یک محیط بالینی و توسط متخصص انجام می‌شود. با این حال می‌توان این درمان را برای سالمندان یا بیمارانی که نمی‌توانند از خانه خارج شوند، در محل زندگی خود دریافت کرد. درمان بایوفیدبک، درمانی بدون دارو و غیر تهاجمی است. این درمان بر روی افزایش توانایی فردی تمرکز دارد. بایوفیدبک پاسخ‌های فیزیولوژیکی را تقویت کرده و نحوه کنترل بر این پاسخ‌ها را، به وسیله افزایش آگاهی، ارتقاء می‌دهد.

هزینه بیوفیدبک

برای استفاده از روش بیوفیدبک، در ابتدا نیاز به تهیه نقشه مغزی دارید؛ که هزینه آن به همراه سایر ارزیابی‌های اولیه، حدودا بین 700 هزار تا 1 میلیون تومان می‌شود. علاوه بر این، جلسات بیوفیدبک بین 30 تا 40 قیقه برگزار می‌شود و هر جلسه در حال حاضر یعنی پاییز 1403، بین 300 الی 400 هزارتومان است.

در چه مواردی از درمان بیوفیدبک استفاده می‌شود؟

تحقیقات نشان داده است که درمان بایوفیدبک، می‌تواند در انواع شرایط پزشکی موثر واقع شود. بسیاری از مراقبت‌ها و نیازهای بهداشتی-سلامتی را می‌توان به وسیله بایوفیدبک، در عوض استفاده از درمان‌های سنتی یا دارو درمانی رفع کرد؛ از درمان بیوفیدبک می‌توان در موارد مختلفی بهره برد. گاهی این درمان به تنهایی مورد استفاده قرار می‌گیرد و گاهی نیز از آن به صورت تلفیقی با درمان‌های دیگر استفاده می‌شود. از بایوفیدبک میتوان در درمان مشکلات زیر استفاده کرد:

• دردهای مزمن جسمی
• اضطراب و استرس
• فشار خون بالا
• میگرن
• بی اختیاری ادرار
• بی‌قراری و …

تاثیر بیوفیدبک بر اضطراب

با استفاده از بیوفیدبک و دریافت بازخورد، افراد واکنش‌های بدنی خود را در زمان اضطراب، شناسایی می‌کنند؛ و نحوه کنترل کردن آن را می‌آموزند. با این روش به کاهش علائم اضطراب کمک می‌کند. در روش درمانی بیوفیدبک، عملکردهای فیزیولوژیکی مانند ضربان قلب، تنفس و فعالیت عضلات تنظیم می‌شود. به این ترتیب، افراد می‌توانند از حالت‌های فیزیولوژیکی ناشی از اضطراب آگاهی پیدا کنند و آن‌ها را مدیریت کنند؛ تا زمانی که وضعیت روانی آنها بهبود یابد. طبق تحقیقات، بیوفیدبک عموما می‌تواند به عنوان درمانی مکمل برای کنترل اضطراب استفاده شود؛ اما مزیت آن این است که به کاهش علائم اضطراب در بلندمدت کمک می‌کند. ^{Biofeedback-Based Connected Mental Health Interventions for Anxiety}

بیوفیدبک برای درمان یبوست

درروش آموزش بیوفیدبک مقعدی، می‌توان تاثیر مطلوبی در درمان یبوست و حتی بی‌اختیاری مدفوع مشاهده کرد. این روش درمانی، با به کارگیری تکنیک‌هایی برای تقویت اعصاب و عضلات جهت بهبود عملکرد عضلات ناحیه مقعد، کمک می‌کند حرکات روده به شکل منظم انجام شود. در ادامه، به صورت تدریجی، بیمار کنترل بهتری بر عملکرد روده‌ها و عضلات مقعد به دست می‌آورد؛ و می‌تواند به شکل موثرتری مشکلات گوارشی خود را مدیریت کند.

با استفاده از بیوفیدبک در درمان یبوست، از دستگاه‌هایی برای اندازه گیری، پردازش اطلاعات و ارائه بازخورد به بیمار استفاده می‌شود. این دستگاه‌ها، به بررسی عضلات ناحیه مقعد می‌پردازند؛ و طبق اطلاعاتی که به فرد می‌دهند، به او یاد می‌دهند توانایی کنترل و تقویت این عضلات را بدست آورد. با انجام مستمر تمرینات، هماهنگی عضلانی ایجاد شده و به تدریج، حرکات روده منظم می‌شود. طبق آزمایشات، این روش برای افرادی که یبوست مزمن دارند، مناسب بوده است. ^{Biofeedback Training: Stay away from constipation. | Bangkok Hospital}

بیوفیدبک برای درمان واژینیسموس

استفاده از بیوفیدبک، یکی از مؤثرترین، بدون دردترین و بدون عوارض‌ترین روش‌ها برای واژینیسموس به شمار می‌رود.95  درصد از بیمارانی که دو الی سه هفته از بیوفیدبک برای درمان واژینیسموس استفاده کردند، بیهبود کامل را تجربه نمودند. اگر همزمان با بیوفیدبک، سایر روش‌های درمانی و تمرین‌های خانگی را به کار ببرید؛ مدت درمان شما کاهش می‌یابد و احتمال موفقیت درمان نیز بالاتر می‌رود. ^{Vaginismus Treatment Methods – Liv Hospital}

استفاده از بیوفیدبک، باعث می‌شود بیمار در مدت زمان کوتاه‌تری، تکنیک آرام سازی را یاد بگیرد. عضلات بیمار بواسطه تحریک الکتریکی تقویت می‌شوند و اسپاسم‌های عضلانی از بین می‌روند. بهره گیری از جریان‌های ضد درد، درد را تسکین می‌دهد. در طی جلسات بیوفیدبک، بیمار انقباض و انبساط عضلات کف لگن را در مانیتور، مشاهده می‌کند یا حتی صدای این انقباضات را می‌شنود. به این صورت، در مدت کوتاهی بیمار انقباض و سپس آرام سازی عضلات را یاد می‌گیرد؛ و در ادامه با تمرین بیشتر، می‌تواند درمان واژینیسموس را تجربه کند. اگر همزمان با بیوفیدبک، تمرینات کگل برای تقویت عضلات کف لگن و تمرینات تنفسی انجام شود، نتیجه بهتری از درمان حاصل می‌گردد.

بیوفیدبک برای بی اختیاری مدفوع

همانطور که گفته شد، بیوفیدبک یک روش آموزشی و موثر در درمان بی‌اختیاری‌ها بویژه بی‌اختیاری مدفوع به حساب می‌آید. در این روش، با ارائه بازخورد بصری و شنیداری در مورد عملکرد عضلات لگن و دریچه (اسفنکتر) مقعد، به بیماران آموزش داده می‌شود؛ که به صورت آگاهانه، عضلات کف لگن و اسفنکتر مقعدی را کنترل کنند. علاوه بر این، براساس اطلاعات حسگرها، فعالیت‌های عضلانی و فشار داخل کانال مقعدی بیمار، پایش می‌شود. در ادامه با انجام تمرینات منظم کنترل بر تخلیه مدفوع، تقویت می‌شود. ^{Bio-feedback treatment of fecal incontinence: Where are we, and where are we going? – PMC}

بیوفیدبک، برای ایجاد هماهنگی موثر در عضلات و تقویت آنها و همچنین، افزایش آگاهی بیمارابسیار سودمند است. از آنجایی که این روش، غیر تهاجمی است و عوارض جانبی برای بیمار به همراه ندارد؛ روش موثری برای دستیابی به بهبودی قابل توجه به حساب می‌آید. همچنین، ترکیب بیوفیدبک، با تمرینات رفتاری و تغییر سبک زندگی، بهترین نتیجه را حاصل می‌کند.

بیوفیدبک برای فلج بلز

مغز با کمک بیوفیدبک، می‌تواند حرکات صورت را خیلی سریع تحلیل و اصلاح کند. طبق تحقیقات، بیوفیدبک بویژه با استفاده از آموزش الکترومایوگرافی (EMG)، در درمان فلج بلز موثر بوده است. در این روش، براساس بازخوردهایی که داده می‌شود، بیمار می‌تواند عضلات صورت خود را آموزش دهد، تقویت کند و نواحی آسیب دیده را بهتر کنترل کند. تحقیقات نشان داده‌اند که بیوفیدبک، نسبت به درمان‌های سنتی سریع‌تر عمل می‌کند؛ و با برقراری هماهنگی در عضلات صورت، حرکات غیرارادی این عضلات را کاهش می‌دهد.

عضلاتی از صورت که برای پلک زدن، لبخند و صحبت کردن ضروری هستند؛ تحت درمان با بیوفیدبک تقویت می‌شوند. علاوه بر این، انجام تمریناتی برای تقویت عضلات صورت، پیشرفت درمان را تسهیل می‌کند. به عبارتی، ترکیب بیوفیدبک و روش‌های درمانی دیگر، اثربخشی درمان را زیاد می‌کند و تقارن و قدرت عضلات صورت را بهبود می‌بخشد.

بیوفیدبک برای بی اختیاری ادرار

زنانی که دچار بی‌اختیاری ادرار هستند، با کمک بیوفیدبک می‌توانند عضلات کف لگن خود را تقویت کنند و کنترل ادرار خود را بدست آورند. در واقع، حسگرهایی روی مقعد و شکم بیمار قرار داده می‌شود تا فعالیت عضلات این نواحی مشخص گردد. در این حالت، با استفاده از صداها، فعالیت عضلات به بیمار نشان داده می‌شود؛ و در ادامه، بیمار می‌آموزد که تمرینات را به شکلی صحیح انجام دهد. این جلسات، اغلب 30 دقیقه طول می‌کشند و به چندیدن جلسه برای پاسخدهی مناسب، نیاز است. ^{Biofeedback for Incontinence | Patient Education | UCSF Health}

بیوفیدبک برای ترک اعتیاد

بیوفیدبک، به افراد درگیر در مصرف مواد مخدر کمک می‌کند تا کنترل بیشتری بر ذهن و جسم خود داشته باشند. با قرارگیری حسگرهای الکتریکی روی پوست بیمار، اطلاعاتی به صورت صدا، تصویر یا نورهای چشمک‌زن، به دست می‌آید. پزشک، این اطلاعات را تفسیر کرده؛ و به بیمار تمرینات آرام سازی و کنترل واکنش‌های بدن در مواقع استرس‌زا را می‌آموزد. در واقع، وقتی فردی تحت فشار و تنش عاطفی قرار می‌گیرد؛ عملکردهایی ناخودآگاه و غیرارادی در بدن شکل می‌گیرد. بیوفیدبک، این واکنش‌ها را ردیابی کرده؛ و به این ترتیب، علائم ترک مواد مثل اضطراب، افسردگی، درد عضلانی مزمن و بی‌قراری را مدیریت می‌کند.

بیوفیدبک و فشار خون

بیوفیدبک، هم فشارخون بزرگ (سیستولیک) و هم کوچک (دیاستولیک) را کاهش می‌دهد. اما طبق تحقیقات، نتایج درمان فشارخون با بیوفیدبک در همه افراد، قابل قبول نبوده و به تحقیقات بیشتری در این زمینه نیاز است.

بیوفیدبک و بی خوابی

بیوفیدبک، برای افراد مبتلا به بی‌خوابی مزمن به عنوان راه درمانی امیدبخشی مطرح شده است. این روش درمانی، به طور ویژه می‌تواند تاخیر در به خواب رفتن و تعداد دفعات بیدار شدن در خواب را کاهش دهد. با این حال، برای اثربخشی بیوفیدبک بر زمان کل خواب و کیفیت خواب، هنوز هم به مطالعه بیشتری نیاز است. علاوه بر این، در برخی بیماران، اثرات بیوفیدبک بلندمدت بوده است؛ اما در برخی دیگر، اثرات بلندمدتی مشاهده نشده است.

بیوفیدبک، یک تکنیک آموزشی است؛ و اطلاعاتی را درباره عملکردهای بدن که معمولاً خارج از کنترل آگاهانه فرد هستند، ارائه می‌دهد. بیوفیدبک برای درمان بی‌خوابی، روش‌های آرام سازی را به همراه تکنیک‌های رفتاری دیگر به بیمار آموزش می‌دهد. هدف اصلی این درمان این است که آگاهی فرد از فرآیندهای فیزیولوژیکی خود، افزایش یابد. بدین ترتیب، کنترل فرد بر واکنش‌های فیزیکی خود بیشتر می‌شود؛ و خواب سالم‌تری بدست می‌آید.

در نهایت، بیوفیدبک یک درمان نوین و مؤثر است که با استفاده از بازخوردهای فیزیولوژیکی به افراد کمک می‌کند تا عملکردهای بدن خود را کنترل و بهبود بخشند. این روش به درمان بسیاری از اختلالات مانند اضطراب، افسردگی، بی‌خوابی و بی‌اختیاری‌های مدفوع و ادرار کمک می‌کند. این درمان، در کنار مزایای قابل توجه، نیازمند پایبندی به جلسات منظم است. با توجه به اثربخشی آن و هزینه‌های درمانی متغیر، بیوفیدبک می‌تواند گزینه‌ای مناسب برای بسیاری از بیماران باشد که به دنبال درمان‌های غیرتهاجمی و مؤثر هستند.

جلسه اول درمان بیوفیدبک

درمان بیوفیدبک یک روند آموزشی است که برخلاف اصول درمان‌های سنتی است. افرادی که تحت آموزش بیوفیدبک قرار می‌گیرند؛ دقیقا مانند کسانی که در حال یادگیری رانندگی یا دوچرخه سواری هستند، باید نقش فعالی داشته باشند. در این درمان، مراجع یادگیرنده‌ای فعال است. در جلسه اول روند کامل و نحوه عملکرد بیوفیدبک به مراجعین توضیح داده می‌شود:

1. مراجعین بیوفیدبک نیاز به تمرین و تکرار درمان برای توسعه مهارت‌های خود دارند.
2. در زمان مراجعه و شرح روند درمان، متخصص بر آمپزش و یادگیری تاکید دارد.
3. درمانگر با قرار دادن هر حسگر بر روی نقاط، توضیح می‌دهد که آن حسگر چه چیزی را اندازه می‌گیرد.
4. درمانگر به بیمار اطمینان می‌دهد که حسگرها هیچ درد یا شوکی ایجاد نمی‌کنند و تنها گیرنده‌های سیگنال بدن هستند.
5. نتایج ثبت شده را می‌توان بر روی صفحه نمایش مشاهده کرد.
6. به بیمار توضیح داده می‌شود که سیگنال‌های روی مانیتور هر کدام مربوط به کدام قسمت از فیزیولوژی آن‌‌ها است.
7. نحوه تاثیر استرس و کنترل و دریافت تقویت برای بیمار توضیح داده می‌شود.
8. در ادامه پروتکل درمانی تنظیم می‌شود و بر اساس آن درمانگر به اصلاح رفتار مراجع می‌پردازد. معمولا تلاش مراجع برای تقویت با توجه به اینکه فرد روند را درک کرده است؛ می‌تواند به سادگی درمان را پیش ببرد.

انواع روش‌های درمانی بیوفیدبک

همان طور که اشاره شد؛ از درمان بیوفیدبک در شرایط مختلفی استفاده می‌شود. به طور کلی بیوفیدبک ابزاری است که از آن برای مدیریت استرس و بهبود رفاه کلی استفاده می‌شود؛ روش‌های درمانی بیوفیدبک بسیار متنوع است!

1. بیوفیدبک الکترومیوگرافی EMG: در این روش تنش عضلانی اندازه گیری می‌شود و به وسیله آن می‌توان درد مزمن، سردردهای تنشی، اختلال مفصل گیجگاهی را درمان کرد.
2. بیوفیدبک حرارتی: اندازه گیری دمای پوست بدن که می‌تواند بیماری‌هایی مانند سردردهای میگرنی و سندروم رینود را درمان کند.
3. نوروفیدبک: اندازه گیری امواج مغزی و درمان بیماری‌های روانی مانند بیش فعالی، نقص در توجه، اختلالات خلقی و اضطرابی…
4. بایوفیدبک تغییر پذیری ضربان قلب HRV: تنوع ریتم و ضربان قلب را اندازه گیری می‌کند و می‌تواند سلامت قلب و عروق را بهبود ببخشد و استرس را کاهش دهد.

مزایا و معایب درمان بیوفیدبک

بیوفیدبک نیز مانند هر روش درمان دیگری دارای مزایا و معایب است که به شرح زیر می‌باشند:

مزایای درمان بایوفیدبک

غیر تهاجمی بودن آن: بزرگترین مزیت بایوفیدبک غیر تهاجمی بودن آن است. برخلاف سایر روش‌های درمانی، این روش نیازی به سرکردن در دوره نقاهت و یا تحمل دشواری‌هایی مانند درد و … ندارد. همین امر آن را به روشی ایمن و ملایم برای بیماران تبدیل می‌کند که هیچ عوارضی به همراه ندارد.

• پروتکل‌های درمانی در انواع بایوفیدبک می‌توانند با توجه به نیازهای هر فرد، مختص او تنظیم شوند. با توجه به ارزیابی پاسخ‌های زیستی مراجع، متخصصین الگوها را شناسایی کرده و برنامه‌های درمانی هر شخص را با توجه به رفتار زیستی او تنظیم می کنند.
• روش درمان بیوفیدبک طیف وسیعی از مسائلی که مراجعین با آن درگیر هستند را پوشش می‌دهد؛ از درد اندامی و سر گرفته تا استرس و فشار خون و … را می‌توان به وسیله بایوفیدبک درمان کرد.
• نداشتن عوارض بعد از درمان و سپراندن دوره برای بهبود.

معایب درمان بایوفیدبک

• نیاز به تعهد زمانی و طولانی بودن آن، برای گرفتن نتایج قابل توجه از درمان بیوفیدبک لازم است درمان را مدتی ادامه داد.
• هزینه بالا به دلیل داشتن برنامه درمانی طولانی مدت
• به دلیل نیاز به متخصص معمولا در مناطق خاص ممکن است به این درمان دسترسی نداشته باشیم.
• اثر بخشی این درمان می‌تواند برای هر فرد به نوع خاص خود او باشد. با این حال به نظر می‌رسد همه در اکثریت افراد نتایج کاملا مثبت است اما میزان آن در هر فرد متغیر است.
• نیاز به تعهد و انگیزه در بیمار

روش درمانی بیوفیدبک روشی است که به فرد آموزش می‌دهد از خودتنظیمی استفاده کند و رفتار فیزیولوژیکی خود را اصلاح کند؛ اگرچه معایبی برای این روش درمانی مانند هر روش دیگری وجود دارد اما مزایای آن بیشمار هستند! بیوفیدبک می‌تواند اثرات کاملا مثبت و طولانی مدتی از خود برجای بگذارد. با استفاده از این روش درمان بیمار می‌تواند کنترل بیشتری بر روی رفتارهای زیستی خود اعمال کند.