اختلالات خواب | علت و درمان انواع اختلالات خواب

اختلالات خواب یکی دیگر از شایع‌ترین اختلالات روانی است که سبب‌های زیستی و یا کاملا روانی دارد؛ این اختلال می‌تواند کودک و بزرگسال را به یک اندازه به خود درگیر کند. با رخ دادن اختلالات خواب و به هم ریختن ساعت زیستی بدن انسان، به مرور شاهد پیش آمدن مشکلات بسیار دیگری خواهیم بود که در ادامه به آن‌ها می‌پردازیم.

اختلال خواب چیست؟

اختلالات خواب یا Sleeping disorders به درگیری با شرایطی می‌گویند که بر توانایی به خواب رفتن، خواب ماندن یا داشتن خواب آرام تأثیر می‌گذارند. این اختلالات می‌توانند تأثیر قابل توجهی بر سلامت و رفاه کلی، چه فیزیکی و چه روانی داشته باشند. اختلالات خواب در انتها، معمولا منجر به نشانه‌های زیر می‌شود؛ سپس فرد به سرعت متوجه آن‌ها خواهد شد و می‌تواند برای رفع آن و جلوگیری از پیش‌روی بیماری، سریعا برای درمان اقدام کند:

1. خستگی در طول روز
2. اشکال در توجه و تمرکز
3. اشکال در دریافت‌های حسی
4. بدن درد
5. کاهش ایمنی بدن
6. پرخاش و سایر اثرات منفی در زندگی روزمره

انواع مختلفی از اختلالات خواب وجود دارند، که هر کدام می‌توانند مجموعه‌ای از علائم و علل خاص خود را داشته باشند؛ برخی از شایع‌ترین انواع اختلالات خواب عبارتند از بی خوابی، آپنه خواب، سندرم پای بی‌قرار، نارکولپسی و پاراسومنیاو غیره. ^{Psychiatry.org – What are Sleep Disorders?}

انواع اختلالات خواب

همه‌ی مواردی که ما آن‌ها را به عنوان اختلالات خواب می‌شناسیم، عارضه‌هایی هستند که خواب مفید را مختل می‌کنند. بدن در زمان خواب علاوه بر استراحت و ریلکسیشن به دنبال فعالیتی است که می‌توان آن را به احیاء کردن تشبیه کرد. در صورتی که خواب عمیق، حتی در طول یک شبانه روز اتفاق نیافتد؛ ما دچار مشکلات بسیاری خواهیم شد. انواع اختلالات خواب:

1. آپنه خواب؛ یکی از اختلالات تنفسی وابسته به خواب، آپنه خواب است، این اختلال شامل قطع شدن تنفس در طول خواب می‌شود. این نوع تنفس منجر به بیداری‌های مکرر و از بین رفتن کیفیت خواب می‌شود.
2. سندرم پای بیقرار؛ در این سندرم میل غیرقابل کنترلی برای حرکت دادن پاها در حالت استراحت یا خواب دیده می‌شود. این حرکت ممتد اغلب منجر به بهم ریختن خواب می‌شود.
3. نارکولپسی؛ یک اختلال عصبی است که باعث خواب آلودگی بیش از حد در طول روز و دوره‌های ناگهانی به خواب رفتن می‌شود.
4. پاراسامنیا یا خواب پریشی؛ به گروهی از رفتارهای غیرعادی می‌گویند که در هنگام خواب رخ می‌دهد، مانند راه رفتن در خواب یا وحشت شبانه که خود می‌توانند اختلال خواب به حساب بیایند.
5. فلج خواب؛‌ فلج خواب به حالتی می‌گویند که در آن فرد بیدار است اما توانایی حرکت کردن یا صحبت کردن ندارد. در فرهنگ عامه به این وضعیت خواب بختک میگویند.
6. بیخوابی؛ شایع‌ترین اختلال خواب

بی‌خوابی شبانه یا Insomnia

بی‌خوابی شبانه یا Insomnia یکی از شایع‌ترین اختلالات خواب است که به معنی ناتوانی یا اشکال در به خواب رفتن یا ادامه دادن خواب، مشخص می‌شود. این اختلال می‌تواند ناشی از تحمل شرایط زیر باشد:

• استرس
• اضطراب
• افسردگی یا سایر بیماری‌های زمینه‌ای
• درد مزمن جسمی
• مصرف مواد
• مشکلات جنسی و …

در این اختلال بیمار شرایط زیر را تجربه می‌کند:

• به سختی به خواب می‌روید
• مکررا از خواب می‌پرید
• بعد از چندین ساعت خواب بیدار می‌شوید و احساس خستگی دارید
• احساس خستگی در طول روز
• اشکال و اختلال در عملکرد روزانه
• احساس نگرانی دائمی

اختلالات خواب قبل از پریود

به مشکلات خواب که در هفته قبل از قاعدگی رخ می‌دهد، و در افراد با سندروم پیش از قاعدگی (PMS)، شایع‎‌تر است؛ اختلالات خواب قبل از پریود، اطلاق می‌شود. در این حالت، خواب ضعیف و بی‌کیفیت می‌شود و فرد در طول روز احساس خستگی می‌کند. اختلال خواب قبل از پریود، منشا هورمونی دارد و با تغییرات هورمون‌ها در بدن اتفاق می‌افتد. میزان ملاتونین بدن کم می‌شود و حتی، بدن پاسخ ضعیف‌تری به ملاتونین نشان می‌دهد. علاوه بر این، هورمون پروژسترون در بدن زیاد می‌شود و مشکلات خواب را تشدید می‌کند. ^{Period Insomnia: How PMS and PMDD Impact Sleep}

اختلالات خواب تیروئید کم کار

تیروئید کم کار، علاوه بر ایجاد احساس سرما یا درد مفاصل و عضلات، بر کیفیت و کمیت خواب تاثیر می‌گذارد. در واقع، اگر تیروئید هورمون کافی تولید نکند، فرد در به خواب رفتن یا در خواب ماندن، دچار مشکل می‌شود و نمی‌تواند استراحت کافی و مطلوبی داشته باشد. علاوه بر این، برخی افراد مبتلا به تیروئید کم کار، در طول روز به شدت احساس خواب آلودگی می‌کنند؛ به اندازه‌ای که بیدار ماندن برایشان سخت می‌شود. به این حالت، هایپرسمی (خواب‌آلودگی زیاد) می‌گویند. ^{Thyroid Problems May Be Disrupting Your Sleep}

اختلالات خواب در دوران یائسگی

یکی از علائم شایع در یائسگی، بروز اختلال در خواب است. برخی زنانی که یائسه شده‌اند، به سختی به خواب می‌روند، هنگام خواب شب به صورت مکرر بیدار می‌شوند و عموما از زود بیدار شدن، شکایت دارند. منشا این اختلالات خواب، تغییرات فیزیولوژیکی و هورمونی تخمدان در دوران یائسگی است. همچنین می‌تواند ناشی از علائم وازوموتور مثل گرگرفتگی و تعریق شبانه هم باشد؛ که بعد از یائسگی برای افراد بسیاری ایجاد می‌شود. برخی زنان نیز سندروم حرکت دوره‌ای پا یا حتی آپنه حین خواب دارند که باعث بروز اختلالات خواب در آنها می‌شود.

اختلالات خواب در کودکان

اختلالات خواب می‌تواند بر افراد در هر سنی، کودکان یا بزرگسالان تاثیرهای مشخصی بگذارد؛ در کودکان، اختلالات خواب می‌تواند به روش‌های متفاوتی نسبت به بزرگسالان ظاهر شود و ممکن است، برای درمان نیاز به رویکردهای تخصصی متفاوت‌تری داشته باشیم.

اختلالات خواب کودکان می‌تواند شامل:

1. مقاومت قبل از خواب (مشکل در رفتن به رختخواب)
2. بیداری شبانه (بیدار شدن مکرر در طول شب)
3. کابوس (رویاهای مزاحم که باعث ترس یا اضطراب می شود)
4. وحشت شبانه (بیدار شدن ناگهانی با ترس شدید) باشد.

این مسائل ممکن است از عوامل مختلفی مانند اضطراب در مورد جدایی از والدین یا تغییر روند عادی زندگی مانند یک جابه‌جایی ساده از مدرسه‌ای به مدرسه‌ی دیگر ناشی شده باشد.

اختلالات خواب در کودکان زیر یک سال

اختلالات خواب در کودکان، نوجوانان و حتی نوزادان شایع است. تحقیقات ثابت کرده‌اند که خواب بی‌کیفیت در کودکان، اغلب با اختلالات رفتاری، مشکلات تحصیلی و اجتماعی، اختلالات وزنی و مشکلات سلامتی دیگر مرتبط است. انواع اختلالات خواب در کودکان شامل سخت به خواب رفتن یا ماندن در خواب، قطع کوتاه تنفس حین خواب، خوابگردی و خواب‌آلودگی روزانه است. عوارض اختلالات خواب، بر جسم و روان کودکان، شدیدتر و متفاوت نسبت به بزرگسالان است؛ بنابراین، نیاز به توجه ویژه‌تر و درمان به موقع دارد. ^{Pediatric Sleep Disorders | Stanford Health Care}

برای درمان اختلالات خواب در کودکان، ابتدا باید والدین توجیه شوند و انتظارات مربوط به خواب طبیعی در کودکان را یاد بگیرند. اجرای برنامه‌هایی برای اصلاح رفتار کودکان، مانند روان‌درمانی،  تاثیر مطلوبی بر کیفیت خواب آنان می‌گذارد. همچنین، می‌توان با برنامه ریزی زمان خواب و بیداری، تقویت مثبت رفتارهای صحیح و انجام روتین قبل از خواب برای ایجاد احساس آرامش در کودک، کیفیت خواب کودکان را بهبود بخشید. در برخی موارد، پزشک داروهایی را برای کنترل بهتر اختلال تجویز می‌کند. در برخی موارد، لازم است طبق صلاحدید پزشک، برای بررسی آلرژی، نیاز به جراحی گوش و حلق و بینی یا ارتودنسی و حتی بررسی قطع تنفس حین خواب، اقدام شود.

علت ابتلا به اختلالات خواب در بزرگسالان

بزرگسالان ممکن است اختلالات خواب مشابهی را در دوران کودکی خود تجربه کنند، اما ممکن است با چالش‌های دیگری مانند:

1. به هم خوردن شیفت کاری (مشکل در تطبیق با برنامه‌های کاری خصوصا به صورت شبانه‌روزی)
2. اختلالات ریتم شبانه‌روزی خواب و بیداری (اختلال در ساعت زیستی بدن)
3. اختلال حرکتی اندام‌های بدن (حرکات غیرارادی پا در خواب)
4. و یا سایر اختلالات روانی که پیشتر گفته شد، به اختلالات خواب مبتلا شوند.
5. علاوه بر این، بزرگسالان ممکن است به دلیل استرس‌های مرتبط با کار، روابط یا سایر شرایط زندگی، مستعد ابتلا به بی‌خوابی باشند.

ارتباط منیزیم و اختلالات خواب

منیزیم در بدن به عنوان یک تنظیم کننده، کیفیت خواب را تعدیل و تنظیم می‌کند؛ زیرا تغییرات عصبی مانند افزایش تحریک پذیری، می‌توانند خواب را مختل کنند. با وجود کمبود منیزیم، تنظیم سازی مختل شده و اختلالات خواب به شکل قابل توجهی شیوع می‌یابد. با مصرف مکمل‌های منیزیم تحت نظر پزشک، می‌توان به تنظیم بهتر چرخه خواب کمک کرد.

ارتباط اختلالات هورمونی و بی خوابی

بروز بی خوابی در ارتباط با اختلالات هورمونی، در بارداری و یائسگی شایع‌تر است؛ اما هورمون‌های دیگری مانند هورمون‌های تیروئیدی، ملاتونین و کورتیزول (هورمون استرس) نیز می‌توانند بر خواب تأثیر بگذارند. در یائسگی و بارداری، سطح هورمون‌ها به شدت نوسان می‌کند. این حالت، در کنار سایر شرایط دشوار بانوان در این دوره‌ها، بی‌خوابی را به یکی از شایع‌ترین مشکلات خانم‌ها تبدیل کنند. علاوه بر این، اختلالات تیروئید (کم‌کاری یا پرکاری)، منجر به مشکلاتی در خواب می‌شوند؛ و در ادامه، اضطراب، تغییرات خلقی، خستگی و… را ایجاد می‌کنند.

استرس، چه حاد باشد چه مزمن، بر خواب تاثیر می‌گذارد؛ و منجر به اضطراب، کاهش میل جنسی و افزایش خطر بیماری‌های قلبی می‌شود؛ در نهایت، اختلالات خواب می‌توانند تأثیرات منفی زیادی بر کیفیت زندگی افراد داشته باشند. آگاهی از انواع اختلالات خواب و علل آن‌ها، به افراد کمک می‌کند تا برای درمان مناسب اقدام کنند. در صورت بروز مشکلات مداوم، مراجعه به دکتر برای اختلال خواب ضروری است تا با شناسایی دقیق مشکل، درمان‌های مؤثر تجویز شود. با پیگیری روش‌های درمانی صحیح، می‌توان کیفیت خواب را بهبود بخشید و زندگی سالم‌تری داشت.

تاثیر اختلالات خواب بر زندگی

تاثیر اختلالات خواب بر سلامت کلی و زندگی روزمره را نمی‌توان نادیده گرفت. کمبود خواب باکیفیت، به شکل مزمن می‌توان عامل اساسی برای شکل‌گیری موارد زیر باشد:

• افزایش خطر ابتلا به بیماری‌های مختلف از جمله چاقی، دیابت، بیماری قلبی و …
• ارتباط مستقیم با اختلال در سلامت روان، مانند افسردگی و اضطراب
• مختل کردن عملکرد شناختی
• منجر شدن به تصادف یا افزایش رقم زدن آسیب به خود یا اطرافین در قالب سانحه‌های ناشی از خواب آلودگی در روز
• کم حرفی و بی حوصلگی
• اختلال در ارتباط روزمره

برای اختلالات خواب به چه دکتری مراجعه کنیم؟

برای درمان اختلالات خواب، مراجعه به پزشک خواب که در زمینه‌های مختلف پزشکی مثل اعصاب، روان‌پزشکی، پزشکی داخلی دانش و مهارت دارد؛ می‌تواند مفید باشد. حتی با مراجعه به پزشک عمومی، طبق صلاحدید، شما را به پزشک دیگری در این حوزه ارجاع می‌دهد. حتی ممکن است پزشک متخصص خواب، بیمار را به پزشک متخصص ریه برای رفع مشکل آپنه خواب ارجاع دهد.

درمان اختلالات خواب در کودکان و بزرگسالان

برای درمان انواع اختلالات خواب، روش‌های متفاوتی وجود دارد؛ بسته به نوع اختلال، شرایط زندگی و بیماری فرد و میزان تحمل پذیری افراد، پزشک درمان‌های متفاوتی را تجویز می‌کند. یکی از پرکاربردترین، بی‌خطرترین و بهترین راه‌های درمان اختلالات خواب، این است که در روال خواب کنونی تغییراتی ایجاد کرده؛ و یک برنامه منظم برای خواب مناسب در نظر بگیرید. علاوه بر این، پزشکان عموما انجام روان درمانی بر اساس درمان شناختی رفتاری را نیز توصیه می‌کنند؛ تا با تغییر ذهنیت بیمار و از بین بردن ترس‌های پنهان، کیفیت خواب را بهبود بخشند. همچنین، استفاده از نور درمانی هم می‌تواند مفید واقع شود.

در صورتی که روش‌های غیر دارویی، تاثیر چشم‌گیری نداشته باشند؛ پزشک داروهایی مانند قرص‌های خواب یا حتی براساس انواع اختلالات خواب، داروهای تحریک کننده، تجویز می‌کند. علاوه بر این، ممکن است مکمل‌هایی مانند ملاتونین را توصیه کنند. تجویز دارو به عهده پزشک است و به هیچ عنوان نباید به صورت خودسرانه مصرف شود. گاهی اوقات، افراد به بیماری‌های دیگری مبتلا هستند و داروهایی را مصرف می‌کنند که عوارضی بر کیفیت خوابشان وارد می‌کند.

با دادن شرح حال کافی و دقیق به پزشک درباره سایر داروهای مصرفی، امکان دارد پزشک، دوز داروهایی که باعث خواب آلودگی بیش از حد می‌شود، تغییر دهد یا حتی با داروی دیگری جایگزین کند. در صورتی که اختلال خواب در بیمار ناشی از آپنه یا قطع کوتاه تنفس در حین خواب باشد؛ پزشک استفاده از دستگاه CPAP را پیشنهاد می‌کند که فشار مداومی در هوای راه تنفسی ایجاد کند. بدین ترتیب، مسیر هوایی بیمار بهتر باز می‌ماند. با این حال، در صورتی که استفاده از این دستگاه برای بیمار تاثیر کافی نداشته باشد؛ پزشک با جراحی، دستگاه تحریک عصبی برای کنترل آپنه خواب را در بدن بیمار قرار می‌دهد.^{Alternative Treatments for Sleep Disorders: Melatonin, Chamomile, and More}

درمان‌های پزشکی و دارودرمانی

اما برای اختلالات شدیدتر یا اختلال خواب به شکل مزمن مانند آپنه انسدادی خواب یا نارکولپسی ممکن است مداخله پزشکی لازم باشد! این مداخله می‌تواند شامل داروهایی شود که برای مدیریت علائمی مانند خواب آلودگی بیش از حد در طول روز در بیماران نارکولپسی، استفاده شود یا استفاده از درمان مداوم فشار مثبت راه هوایی (CPAP) برای مبتلایان به آپنه انسدادی خواب باشد.

داروهای دیگری نیز وجود دارند که برای اختلالاتی مانند بی‌خوابی شبانه و یا کابوس شبانه به کار گرفته می‌شوند. بسته به نوع اختلال خواب، پزشکان نوع دارویی را تعیین می‌کنند که بتوانند با آن الگوی خواب بیمار را تنظیم کنند؛ این داروها شامل آرام بخش‌ها و داروهای ضد افسردگی و … است.

روان درمانی اختلالات خواب

برای بی‌خوابی یا کابوس و درمان بیدارشدن مکرر در طول شب از درمان‌های رفتاری، مانند درمان شناختی-رفتاری CBT استفاده می‌شود. رویکردهای دیگری نیز روش‌هایی را برای مقابله با اختلالات خواب به کار می‌برند که از میان آن‌ها CBT معمولا بهترین نتیجه را دارد.

این رویکرد با پرداختن به عوامل روان‌شناختی زمینه‌ای که در کیفیت خواب ضعیف نقش دارند؛ می‌تواند در درمان انواع اختلالات خواب مؤثر باشد. CBT تلاش می‌کند تا الگوی افکار و رفتارهای منفی را که می‌توانند در ایجاد اختلالات نقش داشته باشند،‌‌ شناسایی کرده و تغییر دهد. سپس با تکنیک‌های آرامش، می‌تواند به افراد کمک کند تا عادات خواب بهتری را برای خود ایجاد کنند.

درمان اختلالات خواب با نوروتراپی

نوروتراپی از درمان هایی است که روش‌های متعددی را برای درمان‌ اختلالات خواب ارائه می‌دهد. بسته به شدت و نوع اختلال خواب نوروتراپی می‌تواند از روش‌های درمانی موثر خود استفاده کند. نوروفیدبک یکی از روش‌هایی است که با استفاده از تجزیه و تحلیل داده‌های مغز، محل و شکل اختلال را پیدا می‌کند. سپس به اصلاح آن موقعیت می‌پردازد.

نوروفیدبک با زیر نظر گرفتن رفتار مغز می‌تواند برنامه‌ آموزشی-درمانی ارائه کند تا رفتار مغز را با استفاده از امواج خود مغز اصلاح کند. در این فرآیند امواج مغزی یاد می‌گیرند که چگونه خود را تنظیم کنند و الگوهای خواب خود را بهبود ببخشند. در نوروتراپی از روش‌های دیگری مانند tDCS و rTMS نیز برای درمان اختلالات خواب استفاده می‌شود. استفاده از دستگاه آر تی ام اس یک روش بسیار موثر و بدون عارضه است که در آن منشا مغزی و روانی اختلال خواب با تحریم مغناطیسی ( نه الکتریکی!) مغز درمان شده و ریتم خواب را به حالت نرمال بر می گرداند.

برای افراد مبتلا به اختلالات خواب بسیار مهم است که از نزدیک با پزشک معالج خود همکاری کنند تا برنامه درمانی سازگار با نیازهای خاص خودشان را تعیین کنند. در برخی موارد، ترکیبی از دارو، روان درمانی و نوروتراپی ممکن است موثرترین رویکرد باشد. بنابراین حتما از یک متخصص کمک بگیرید.

اختلالات خواب شکل پیچیده ای از شرایط بحرانی روانی به حساب می‌آیند. آن‌ها می‌توانند تأثیر قابل توجهی بر سلامت و رفاه کلی داشته باشند. اختلالات خواب کودکان ممکن است متفاوت از بزرگسالان باشد، اما هر دو گروه نیاز به تشخیص و درمان مناسب دارند. مادامی که این اختلالات ادامه پیدا کنند می‌توانند پایداری روانی را در هم بکوبند و باعث شوند شرایط روانی بسیار وخیم شود و کارکرد مغز کاهش یابد.

بهترین داروی اختلال خواب

انتخاب بهترین داروی اختلال خواب، بسیار چالش‌برانگیز است. زیرا تفاوت‌های افراد و نوع اختلال خواب، تاثیر بسیار زیادی بر انتخاب دارو می‌گذارد. با این حال، برخی داروهای رایج برای انواع اختلالات خواب در ادامه معرفی می‌شوند. برای مشکل بی‌خوابی، داروهای خواب‌آور مانند ملاتونین، زولپیدم، زالپلون، اسزوپیکلون، راملتئون، سووورکسنت، لمبورکسنت یا دوکسیپین تجویز می‌شوند. علاوه بر این، برای کنترل نارکولپسی، داروهای تحریک‌ کننده یا داروهای بیداری، مانند مودافینیل، آرمدافینیل، پی‌تولیسنت، نمک‌های مخلوط یا سدیم اکسی‌بیت، و سولریامفتول تجویز می‌شوند. این داروها باید کاملا تحت نظر پزشک مصرف شوند تا بهترین نتیجه را حاصل کنند.

درمان اختلالات خواب در طب سنتی

در طب سنتی، شیوه‌های مختلفی مثل استفاده از گیاهان دارویی، یادگیری تکنیک‌های آرامبخشی، درمان‌های مکمل مثل طب سوزنی و… رواج دارد. این درمان‌ها به صورت تکی یا ترکیبی برای بیماران استفاده می‌شود.

درمان‌های گیاهی

یکی از گیاهانی که تاکنون تاثیر بسیار مفیدی بر کیفیت خواب داشته و اختلالات خواب را کاهش داده، ریشه والریانا (Valeriana officinalis) است. مصرف این گیاه، به شروع خواب و حفظ آن کمک می‌کند. علاوه بر این، بابونه و گل ساعتی هم با خاصیت آرامبخشی ملایم، برای رفع بی‌خوابی مصرف می‌شوند. گیاهان دیگر مانند هپس، جینسینگ، ملسین و اسکالکپ نیز برای درمان بی‌خوابی استفاده می‌شوند. با این حال، هنوز هم لازم است تحقیقات بیشتری بر نحوه و میزان تاثیرگذاری این گیاهان انجام شود. برای مصرف گیاهان دارویی با پزشک خود مشورت کنید؛ تا در صورت وجود تداخل با سایر داروهای مصرفی، شما را آگاه کند.

طب سوزنی

طب سوزنی که یک روش سنتی چینی است، امروزه برای درمان بی‌خوابی، موثر شناخته شده است. با اینکه، بررسی محققان با آزمایشات بالینی نشان داده است که این روش برای درمان اختلالت خواب، امیدوار کننده است؛ اما باز هم به تحقیقات بیشتری در این زمینه نیاز است.

تکنیک‌های مدیتیشن

با یادگیری و انجام تکنیک‌هایی که تنش عضلانی را کاهش می‌دهند و بر آرامش ذهنی تمرکز دارند؛ برای درمان بی‌خوابی موثر واقع شده است. طبق تحقیقات، مدیتیشن منظم، سطح هورمون ملاتونین را که مسئول تنظیم خواب است؛ در بدن افزایش می‌دهد.

ورزش

ورزش منظم، علاوه بر تنظیم خلق و انرژی جوانان، برای میان‌سالان و افراد مسن هم بسیار سودمند است. نیازی نیست حتما ورزش‌های سنگین و حرفه‌ای انجام دهید. ورزش‌های سبک مثل پیاده‌روی، حرکات اصلاحی در آب یا دوچرخه سواری هم مفید هستند. بهتر است سه الی چهار ساعت قبل از خواب ورزش کنید، تا تاثیر بهتری بر خواب داشته باشد.