تاثیر قهوه بر وسواس فکری: آیا قهوه، وسواس را بدتر میکند؟

قهوه برای مبتلایان به وسواس مفید است یا مضر؟

پاسخ به این سؤال به عوامل متعددی مثل دوز مصرفی، حساسیت فردی، و شدت علائم وسواس فکری، بستگی دارد. در حالی که قهوه در دوزهای پایین ممکن است به بهبود تمرکز و کاهش خستگی کمک کند؛ مصرف بیش از حد آن می‌تواند اضطراب و افکار وسواسی را تشدید نماید. شواهد علمی نشان می‌دهند که افراد مبتلا به OCD، باید با احتیاط قهوه مصرف کنند؛ و در صورت مشاهده تشدید علائم، به سراغ جایگزین‌هایی مانند قهوه بدون کافئین یا دمنوش‌های گیاهی بروند. ^{Coffee and OCD: Does caffeine help or hurt?}

مکانیسم تأثیر قهوه بر مغز و سیستم عصبی

در کوتاه‌ مدت، نوشیدن یک فنجان قهوه می‌تواند تمرکز را بهبود و خستگی را کاهش دهد؛ مطالعه‌ای در سال 2021 توسط دکتر لی در ژورنال نوروسایکوفارماکولوژی، نشان داد که کافئین در دوزهای متوسط، معادل یک تا دو فنجان قهوه، می‌تواند هوشیاری را افزایش دهد؛ اما در افراد حساس، ممکن است به اضطراب و تحریک ‌پذیری منجر گردد. این اثر کوتاه ‌مدت به ‌ویژه در افرادی که از قبل مستعد وسواس فکری هستند؛ می‌تواند علائم را تشدید کند.

مصرف مداوم قهوه باعث می‌شود مغز به کافئین عادت کند و حساسیت گیرنده‌های آدنوزین، کاهش یابد؛ این سازگاری می‌تواند در درازمدت، تأثیرات متفاوتی داشته باشد. طبق پژوهش‌ها، مصرف طولانی ‌مدت کافئین، تعادل شیمیایی مغز را تغییر می‌دهد؛ و در برخی افراد، به افزایش علائم اضطرابی یا وسواسی منجر می‌شود. با این حال، این اثر در همه یکسان نیست و به عواملی مثل ژنتیک، دوز مصرفی، و وضعیت روانی فرد بستگی دارد. برای مثال، بیماری که سال‌ها روزانه میانگین سه فنجان قهوه می‌نوشید؛ پس از کاهش مصرف به یک فنجان، گزارش داد که افکار تکراری‌اش کمتر شده‌اند. ^{Caffeine and the central nervous system}

به گفته دکتر سارا جونز، روانپزشک در بیمارستان ماساچوست جنرال، «کافئین می‌تواند مغز را در حالت هوشیاری بیش از حد قرار دهد، که گاهی برای افراد مبتلا به اختلالات روانی مثل OCD چالش ‌برانگیز است». این مکانیزم توضیح می‌دهد که چرا قهوه گاهی باعث احساس سرزندگی می‌شود؛ اما ممکن است در برخی افراد به تحریک ‌پذیری یا حتی ذهن ‌پریشی منجر گردد.

قهوه و اختلال وسواس فکری عملی

مطالعات اخیر شواهد متناقضی درباره اثر قهوه بر وسواس ارائه داده‌اند. پژوهشی در سال 2022 در Journal of Clinical Psychiatry نشان داد که مصرف بیش از 300 میلی‌گرم کافئین در روز، معادل سه فنجان قهوه یا بیشتر، با افزایش شدت علائم وسواس در 35% از بیماران، مرتبط است. در مقابل، مطالعه‌ای در سال 2020 نشان داد که مصرف متوسط قهوه، یعنی کمتر از سه فنجان در روز، در برخی افراد می‌تواند به بهبود تمرکز و کاهش خستگی ذهنی کمک کند؛ بدون اینکه علائم وسواس را تشدید نماید. این تفاوت‌ها نشان‌ دهنده اهمیت دوز و ویژگی‌های فردی در تأثیر قهوه بر وسواس فکری است.

افراد مبتلا به OCD، نسبت به کافئین حساسیت بیشتری دارند؛ و احتمال بروز علائم اضطرابی یا وسواسی در آن‌ها بالاتر است. این تفاوت به دلیل تغییرات در گیرنده‌های دوپامین و سروتونین، در مغز افراد مبتلا به وسواس است. بنابراین، در حالی که یک فرد سالم ممکن است از قهوه لذت ببرد؛ فرد وسواسی ممکن است نیاز به احتیاط بیشتری داشته باشد.

کافئین و اضطراب

اضطراب یکی از ویژگی‌های اصلی وسواس است؛ و افکار وسواسی، اغلب با احساس نگرانی شدید همراه هستند. طبق آمار انجمن روانپزشکی آمریکا در سال 2023، حدود 70% از افراد مبتلا به وسواس فکری، همزمان علائم اضطراب را تجربه می‌کنند. کافئین، به دلیل اثر تحریکی‌اش، می‌تواند این اضطراب را تشدید کند. برای مثال، بیماری که از درمان وسواس فکری بدون دارو استفاده می‌کرد؛ گزارش داد که کاهش مصرف قهوه به او کمک کرد تا اضطرابش کمتر و افکار وسواسی‌اش، قابل‌ کنترل‌تر شوند.

کافئین در دوزهای بالا، اضطراب را افزایش می‌دهد. مطالعه‌ای در سال 2021 در مجله سایکوفارماکولوژی، نشان داد که مصرف بیش از حد کافئین با افزایش ضربان قلب و احساس بی ‌قراری، در 40% از شرکت ‌کنندگان، دیده می‌شود. بروز این علائم با مصرف قهوه، می‌تواند در افراد وسواسی به تشدید افکار تکراری منجر شوند. بنابراین، ترک تدریجی قهوه، برای افراد مبتلا به وسواس فکری، می‌تواند مفید واقع شود.

آیا قهوه بدون کافئین هم روی وسواس اثر دارد؟

قهوه‌های بدون کافئین، معمولاً کمتر از 10 میلی ‌گرم در هر فنجان، کافئین دارند؛ و به همین دلیل اثر محرک کمتری نشان می‌دهند. مطالعه‌ای در سال 2022 در مجله Nutritional Neuroscience نشان داد که قهوه بدون کافئین، می‌تواند به بهبود خلق ‌و خو کمک کند؛ بدون اینکه علائم اضطرابی یا وسواسی را تشدید نماید. بنابراین، برای افراد وسواسی که به طعم قهوه علاقه دارند؛ قهوه بدون کافئین، جایگزین مناسب‌تری است. ^{Is Decaf Coffee Healthier?}

چند فنجان قهوه در روز برای فرد وسواسی مجاز است؟

توصیه عمومی برای افراد مبتلا به وسواس این است که مصرف کافئین را به کمتر از 200 میلی‌گرم در روز، معادل یک تا دو فنجان قهوه، محدود کنند. با این حال، این مقدار به حساسیت فردی بستگی دارد. در جدول زیر، راهنمایی برای مصرف قهوه ارائه شده است.

جایگزین‌های سالم به جای قهوه در افراد مبتلا به وسواس فکری

برای افرادی که می‌خواهند مصرف قهوه را کاهش دهند؛ جایگزین‌های سالم می‌توانند به حفظ انرژی و تمرکز، کمک کنند. برای مثال:

• چای سبز؛ حاوی ال- تیانین است که اثر آرام‌ بخشی دارد و اضطراب را کاهش می‌دهد.
• آبمیوه‌های طبیعی؛ مانند آب انار، که آنتی‌اکسیدان‌های بالایی دارد و به سلامت مغز کمک می‌کند.
• دمنوش‌های گیاهی؛ مانند دمنوش بابونه، اسطوخودوس و گل گاو زبان، که به آرامش اعصاب کمک می‌کنند.
• شیر طلایی (زردچوبه)؛ ترکیبی از زردچوبه و شیر که خواص ضدالتهابی دارد و برای مغز مفید است.

برای مثال، بیماری که به تاثیر یوگا بر وسواس فکری علاقه‌مند بود؛ گزارش داد که جایگزینی قهوه با دمنوش بابونه به او کمک کرد تا هم آرامش بیشتری داشته باشد و هم افکار وسواسی‌اش کاهش یابد.

آیا ترک ناگهانی قهوه ممکن است وسواس را بدتر کند؟

ترک ناگهانی قهوه، می‌تواند علائم ترک مانند سردرد، خستگی و تحریک‌ پذیری ایجاد کند. بنابراین، ممکن است به‌ طور موقت، افکار وسواسی تشدید شوند. به همین دلیل، ترک قهوه، به صورت تدریجی توصیه می‌شود. برای مثال، کاهش مصرف از سه فنجان به یک فنجان در طول چهار هفته، می‌تواند این اثرات را به حداقل برساند. یکی از مراجعان مبتلا به وسواس، که این روش را امتحان کرد، گفت: «اولش سخت بود؛ ولی بعد از چند هفته، احساس کردم ذهنم سبک‌تر شده».^{Caffeine withdrawal: Symptoms and how to cope}

در نهایت، تاثیر قهوه بر وسواس فکری، به عوامل متعددی، از جمله میزان مصرف، وضعیت روانی فرد و حساسیت به کافئین، بستگی دارد. اثر قهوه بر وسواس، می‌تواند هم مفید باشد و هم مضر! بسته به اینکه چگونه و به چه میزان مصرف شود. اگر به دنبال تعادل در مصرف قهوه هستید؛ با پزشک یا متخصص تغذیه مشورت کنید؛ تا بهترین راهکارها، به شما نشان داده شود.