وسواس کندن مو | علت ابتلا به وسواس مو کندن و درمان آن

وسواس کندن مو (Trichotillomania) چیست؟

تریکوتیلومانیا، که به عنوان اختلال وسواسی کندن مو شناخته می‌شود؛ یک اختلال روانی است که در آن فرد به طور غیرارادی، موهای خود را از نواحی مختلف بدن مانند سر، ابرو یا مژه می‌کند. این رفتار اغلب به دلیل نیاز به کاهش اضطراب یا تنش درونی رخ می‌دهد و می‌تواند منجر به آسیب پوست سر، طاسی یا حتی کاهش اعتماد به نفس شود. طبق گزارش انجمن روانپزشکی آمریکا (APA) در سال 2023، حدود 1 تا 2% از جمعیت جهان در طول زندگی خود به این اختلال مبتلا می‌شوند.

دکتر سارا جونز، روانپزشک برجسته در بیمارستان عمومی ماساچوست، می‌گوید: «تریکوتیلومانیا بیش از یک عادت است، این یک اختلال پیچیده است که نیاز به درک عمیق و درمان چندجانبه دارد». این اختلال معمولاً در اواخر کودکی یا اوایل نوجوانی آغاز می‌شود؛ اما می‌تواند در هر سنی رخ دهد. ^{Trichotillomania (Hair Pulling): What It Is, Causes & Treatment}

علائم وسواس کندن مو

وسواس کندن مو با علائم متنوعی همراه است که می‌توانند زندگی فرد را تحت تأثیر قرار دهند. این علائم، ممکن است از فردی به فرد دیگر متفاوت باشد؛ اما معمولاً ترکیبی از آن‌ها در مبتلایان دیده می‌شود.

• کندن مکرر موهای سر، ابرو یا مژه.
• احساس تنش یا نیاز شدید به کندن مو قبل از انجام آن.
• احساس آرامش یا رضایت موقت پس از کندن مو.
• تلاش‌های ناموفق برای توقف رفتار کندن.
• مخفی کردن نواحی طاس شده با کلاه یا آرایش.
• اجتناب از موقعیت‌های اجتماعی به دلیل خجالت.
• کندن مو در حالت بی‌توجهی (مثل هنگام مطالعه).
• انتخاب موهای خاص برای کندن (مثلاً موهای ضخیم).
• بازی کردن با موهای کنده‌شده یا جویدن آن‌ها.
• احساس گناه یا شرم پس از کندن مو.
• التهاب یا آسیب پوست سر به دلیل کندن مکرر.
• ایجاد لکه‌های طاسی قابل ‌توجه.
• کاهش تراکم مو در نواحی خاص.
• قرمزی یا زخم در پوست سر یا ابرو.
• اضطراب مرتبط با ظاهر نواحی کنده ‌شده.
• کاهش اعتماد به نفس به دلیل تغییرات ظاهری.
• احساس ناتوانی در کنترل رفتار.
• افسردگی ناشی از تأثیرات اختلال.
• تحریک ‌پذیری در موقعیت‌های استرس‌زا.
• تمرکز بیش از حد روی موها یا ظاهر. ^{Trichotillomania (hair-pulling disorder) – Symptoms and causes – Mayo Clinic}

علت ابتلا به وسواس کندن مو

اضطراب از مهم‌ترین محرک‌های تریکوتیلومانیا است. بسیاری از بیماران گزارش می‌دهند که کندن مو به آن‌ها کمک می‌کند، تا با تنش‌های روزانه مقابله کنند. مطالعه‌ای توسط دکتر امیلی رید در سال 2021 در Journal of Anxiety Disorders، نشان داد که 70% افراد مبتلا به تریکوتیلومانیا، سطوح بالایی از اضطراب را تجربه می‌کنند. برخی افراد نیز، از طریق شرطی‌ شدن یاد می‌گیرند که کندن مو باعث کاهش موقت استرس می‌شود. برای مثال، یکی از بیماران کلینیک، خانمی 28 ساله، می‌گفت که در دوران امتحانات دانشگاه، کندن مو به او احساس کنترل می‌داد. این رفتار به مرور به یک عادت غیرارادی تبدیل شد.

نقش انتقال‌ دهنده‌های عصبی مانند دوپامین و سروتونین، در تریکوتیلومانیا غیر قابل ‌انکار است. تحقیقات نشان داده که عدم تعادل این مواد شیمیایی در مغز می‌تواند به رفتارهای تکراری مانند کندن موی سر منجر شود. مطالعه‌ای در سال 2022 نشان داد که کاهش سروتونین در افراد مبتلا به اختلالات وسواسی متمرکز بر بدن، شایع است. البته سابقه خانوادگی هم مهم است. اگر یکی از والدین یا خویشاوندان نزدیک به اختلالات مشابه مبتلا باشند؛ احتمال ابتلا افزایش می‌یابد. طبق آمار APA در سال 2023، حدود 30% افراد مبتلا به وسواس کندن مو، سابقه خانوادگی این اختلال را گزارش کرده‌اند. ^{Trichotillomania (hair pulling disorder) – NHS}

از طرفی، فشارهای محیطی مانند روابط ناسالم یا استرس شغلی می‌توانند محرک باشند. برای مثال، یکی از مراجعانم، نوجوانی بود که پس از جدایی والدینش شروع به کندن ابرو کرد. تجارب آسیب‌زا در کودکی، مانند سوءاستفاده یا از دست دادن عزیزان، می‌توانند زمینه‌ ساز وسواس کندن مو شوند. این حوادث اغلب با ریزش موی عصبی هم مرتبط هستند. همچنین، فشارهای سنگین، مانند امتحانات یا مشکلات عاطفی، می‌توانند رفتار کندن را تشدید کنند. مطالعه‌ای در سال 2020 نشان داد که 60% نوجوانان مبتلا، کندن مو را در دوره‌های استرس‌زا افزایش می‌دهند.

آیا این اختلال در اثر یک شوک یا استرس ناگهانی شروع می‌شود؟

در برخی موارد، وسواس کندن مو می‌تواند پس از یک رویداد استرس‌زا، مانند مرگ یکی از عزیزان یا شکست عاطفی آغاز شود. با این حال، معمولاً ترکیبی از عوامل زمینه‌ای (مانند ژنتیک) و محرک‌های محیطی باعث بروز آن می‌شود. به عنوان مثال، یکی از بیماران ما پس از تصادف رانندگی شروع به کندن مژه کرد؛ اما بعداً متوجه شدیم که سابقه اضطراب در خانواده‌اش وجود داشته است.

چطور جلوی کندن مو را بگیریم وقتی غیرارادی است؟

توقف این رفتار غیرارادی، چالش‌ برانگیز است؛ اما استراتژی‌هایی وجود دارد. برای مثال، استفاده از موانع فیزیکی مانند دستکش یا کلاه می‌تواند کمک کند. یکی از بیماران کلینیک، با نگه داشتن یک توپ استرس در دست، توانست حواسش را از کندن موی سر پرت کند. تکنیک‌های ذهن‌ آگاهی و ثبت زمان‌های کندن مو نیز، می‌توانند آگاهی فرد را افزایش دهند. در بین انواع اختلال وسواس، وسواس کندن مو به دلیل ماهیت غیرارادی‌اش نیاز به رویکردهای خاص دارد.

روش‌های درمان وسواس کندن مو

درمان شناختی رفتاری (CBT) مؤثرترین روش برای درمان وسواس کندن مو است. در این روش، تکنیک آموزش جایگزینی رفتار عادتی (HRT)، به فرد کمک می‌کند تا رفتارهای جایگزین مانند فشردن دست را به جای کندن مو انجام دهد. درمان پذیرش و تعهد (ACT) و ذهن ‌آگاهی نیز به مدیریت احساسات، کمک می‌کنند. مطالعه‌ای توسط دکتر جنیفر کلارک در سال 2023 در Journal of Clinical Psychology نشان داد که 65% بیماران پس از 12 جلسه CBT بهبودی قابل ‌توجهی داشتند. ^{Trichotillomania and OCD: Connections, Treatments, and More}

علاوه بر این، داروهایی مانند مهارکننده‌های بازجذب سروتونین، به ‌ویژه فلوکستین، برای کاهش اضطراب و رفتارهای وسواسی مؤثر هستند. در موارد شدید، کلومیپرامین نیز برای کنترل این اختلال، تجویز می‌شود. با این حال، دارودرمانی باید تحت نظر روانپزشک انجام شود. تغذیه متعادل، ورزش منظم و خواب کافی هم، می‌توانند اضطراب را کاهش دهند. تکنیک‌های آرام‌ سازی مانند یوگا یا تنفس عمیق نیز مفید هستند. برای مثال، یکی از مراجعان ما با افزودن مدیتیشن روزانه، دفعات کندن ابروهایش را به طور چشمگیری کاهش داد.

همچنین، تحریک مغناطیسی تکراری (rTMS) برای موارد مقاوم به درمان امیدوارکننده است. این روش با تحریک نواحی خاص مغز، رفتارهای تکراری را کاهش می‌دهد. ترکیب rTMS با روان درمانی می‌تواند نتایج بهتری داشته باشد. از طرفی، به دلیل کاربردی بودن این روش، برای برخی از انواع وسواس‌های دیگر مثل وسواس مذهبی نیز، استفاده می‌شود.

آیا وسواس کندن مو قابل درمان کامل است؟

در حالی که برخی افراد با درمان مناسب به طور کامل بهبود می‌یابند؛ برای برخی دیگر، مدیریت علائم هدف اصلی است. دکتر مایکل تامپسون، روانشناس بالینی در دانشگاه ییل، می‌گوید: «وسواس کندن مو قابل ‌کنترل است، اما نیاز به صبر و تعهد دارد». عوامل مانند شدت اختلال و همکاری فرد در درمان نیز، در موفقیت تأثیرگذار هستند.

وسواس کندن مو یک چالش پیچیده است؛ اما با درک علت ابتلا به وسواس کندن مو و استفاده از روش‌های درمان تریکوتیلومانیا، می‌توان کیفیت زندگی را بهبود بخشید. از درمان‌های روانشناختی مانند CBT گرفته تا تغییرات ساده در سبک زندگی، هر گام شما را به کنترل این اختلال نزدیک‌تر می‌کند. اگر با این مشکل دست ‌و پنجه نرم می‌کنید، با یک متخصص مشورت کنید و به یاد داشته باشید که شما تنها نیستید و راه‌حل‌هایی برای بهتر شدن وجود دارد.