افسردگی مادرزادی: علل؛ علائم و درمان افسردگی مادرزادی

افسردگی مادرزادی چیست؟

افسردگی مادرزادی، به حالتی اشاره دارد که فرد از سنین بسیار پایین، نشانه‌های پایدار افسردگی را تجربه می‌کند. حالتی که به نظر می‌رسد بیش از آنکه نتیجه شرایط زندگی باشد؛ از عوامل ارثی و بیولوژیکی نشات گرفته است. این نوع افسردگی با آنچه به‌ عنوان واکنشی به رویدادهای تلخ زندگی می‌شناسیم؛ متفاوت است. به تجربه شخصی‌ام، بسیاری از بیمارانم گزارش داده‌اند که حتی در کودکی، بدون دلیل مشخصی احساس پوچی یا غم عمیق داشته‌اند.

تا حدودی می‌توان گفت افسردگی مادرزادی، یک بیماری ژنتیکی است. تحقیقات نشان داده‌اند که ژنتیک افسردگی، نقش مهمی در این اختلال ایفا می‌کند. مطالعه‌ای در سال 2021 توسط دکتر سارا لوین از دانشگاه استنفورد نشان داد که حدود 40 تا 50% از موارد افسردگی مزمن، به عوامل ارثی وابسته است. اما این به این معنا نیست که سرنوشت شما از پیش تعیین ‌شده است؛ بلکه تعامل ژن‌ها با محیط زندگی‌تان هم تعیین‌ کننده است. ^{Major Depression and Genetics}

مثلاً یکی از مراجعانم، خانمی 32 ساله، می‌گفت: «مادرم هم همیشه غمگین بود، اما من فکر می‌کردم فقط به‌ خاطر مشکلات زندگی‌مان است.» پس از بررسی، متوجه شدیم که انتقال ژنتیکی افسردگی در خانواده‌اش مشهود است.

علل و عوامل ایجاد افسردگی مادرزادی

علل این نوع افسردگی، چند وجهی هستند؛ و نمی‌توان آن را به یک عامل، محدود کرد. نقش ژنتیک و وراثت در افسردگی مادرزادی غیر قابل‌ انکار است؛ اما این تنها بخشی از ماجراست. به نقل از پروفسور جاناتان میلر از بیمارستان ماساچوست جنرال: «افسردگی مادرزادی مانند پازلی است که قطعاتش از ژن‌ها، مغز و زندگی روزمره تشکیل شده.»

علاوه بر این، مقاله‌ای در سال 2023 در ژورنال روانپزشکی آمریکا از امیلی رودریگز، نشان می‌دهد که جهش‌های خاص در ژن‌ها، می‌تواند حساسیت به افسردگی را افزایش دهند. از سوی دیگر، ساختار مغز و نوروترانسمیترها مانند سروتونین و دوپامین هم در این میان دخیل‌اند؛ و ناهنجاری در این مواد شیمیایی، می‌تواند تعادل احساسی را مختل کند. عوامل محیطی، مثل استرس مزمن یا فقدان حمایت اجتماعی نیز، این استعداد ژنتیکی را فعال می‌کنند. به یاد دارم بیماری را که در محیطی آرام بزرگ شده بود، اما باز هم از کودکی علائم افسردگی داشت؛ این موضوع قدرت و میزان اثرگذاری ساختار بیولوژیکی را نشان می‌دهد. ^{Is Depression Genetic or Environmental?}

علاوه بر این، افسردگی در جوانان، یکی از جنبه‌های مهم در بحث افسردگی مادرزادی است؛ که اغلب، ریشه‌های آن به عوامل ژنتیکی و محیطی بازمی‌گردد. طبق آمار منتشر شده توسط سازمان بهداشت جهانی (WHO)، حدود 10 تا 15% از جوانان در سراسر جهان، در مقطعی از زندگی خود علائم افسردگی را تجربه می‌کنند. این نوع افسردگی که ممکن است از بدو تولد یا کودکی به صورت نهفته وجود داشته باشد؛ در دوران نوجوانی و جوانی به دلیل تغییرات هورمونی و فشارهای اجتماعی، تشدید می‌شود. به طوری که نرخ خودکشی در میان جوانان مبتلا به افسردگی درمان ‌نشده تا 15 برابر، بیشتر از جمعیت عمومی گزارش شده است.

علائم و نشانه‌های افسردگی مادرزادی

علائم این اختلال گاهی آنقدر در زندگی فرد ریشه ‌دار می‌شوند؛ که تشخیصشان دشوار می‌گردد. علائم افسردگی مادرزادی، عموما با شدت‌های مختلف ظاهر می‌شوند؛ اما پایداری این علائم در بازه‌‌های زمانی دو الی چهار هفته‌ای، می‌تواند مهر تاییدی بر ابتلا به افسردگی باشد.

• احساس غم مداوم از سنین پایین
• کاهش علاقه به بازی یا فعالیت‌های معمول در کودکی
• خستگی مزمن بدون دلیل جسمی
• اختلال در خواب (کم ‌خوابی یا پر خوابی)
• مشکل در تمرکز یا تصمیم‌ گیری
• احساس بی‌ ارزشی یا گناه بی ‌دلیل
• تحریک‌ پذیری بیش از حد
• انزوای اجتماعی حتی در جمع
• تغییرات اشتها (کم ‌خوری یا پر خوری)
• سردرد یا دردهای جسمی بدون منشأ مشخص
• افکار پوچ‌ گرایانه از کودکی
• کاهش اعتماد به نفس پایدار
• حساسیت شدید به انتقاد
• ناتوانی در لذت بردن از موفقیت‌ها
• سابقه خانوادگی افسردگی^{Is Depression and Anxiety Hereditary: Find Out}

درمان‌های مؤثر برای افسردگی مادرزادی

خوشبختانه، این اختلال قابل مدیریت است. درمان‌ها ترکیبی از مصرف دارو، روان‌ درمانی و گاهی ایجاد تغییر سبک زندگی هستند. داروهای تنظیم ‌کننده نوروترانسمیترها (ناقل‌های عصبی)، مثل سرترالین از دسته داروهای مهارکننده بازجذب سرتونین (SSRIها)، اغلب مؤثرند. تست‌های ژنتیکی نیز می‌توانند درمان را شخصی ‌سازی کنند؛ مثلاً مشخص کنند کدام دارو برای شما مناسب‌تر است.

روان ‌درمانی شناختی رفتاری (CBT) هم، به تغییر الگوهای فکری منفی کمک می‌کند. مقاله‌ای در سال 2022 که توسط دکتر کارترنوشته و منتشر شد؛ که نشان داد حدود 70% بیماران، با روش‌های ترکیبی از دارو روان درمانی و تغییرات سبک زندگی، بهبود قابل ‌توجهی داشته‌اند. ^{Is Depression Hereditary?}

آیا افسردگی مادرزادی قابل پیشگیری است؟

پیشگیری کامل، شاید ممکن نباشد؛ اما کاهش شدت آن، شدنی است. اگر سابقه خانوادگی افسردگی دارید؛ آگاهی از عوامل ارثی و مداخله زود هنگام برای تشخیص و حتی درمان، بسیار کلیدی است. مطالعه‌ای در ژورنال روانپزشکی آمریکا در سال 2022 نشان داده که حدود 20% از افراد مبتلا به افسردگی، علائم خود را به صورت آشکار بروز نمی‌دهند؛ بنابراین، تشخیص و پیشگیری از افسردگی را بسیار سخت می‌کنند. گاهی در بیماران، افسردگی مادرزادی با افسردگی خندان پوشانده می‌شود! این بیماران، اغلب با لبخند و رفتار مثبت، رنج درونی خود را پنهان می‌کنند که تشخیص و درمان را دشوارتر می‌سازد.

به‌ عنوان مثال، والدینی که متوجه شدند فرزندشان از 5 سالگی علائم افسردگی دارد؛ با مشاوره و ایجاد یک محیط حمایتی، توانستند جلوی تشدید آن را بگیرند. مطالعاتی در سال 2020، توسط دکتر لورا هریسون، نشان می‌دهد مداخلات زود هنگام، می‌توانند تا 30% ریسک افسردگی شدید را کم کنند. پس، پیشگیری به معنای اقدام به‌ موقع است.

آیا افسردگی مادرزادی بهبودی کامل دارد؟

بهبودی کامل افسردگی مادرزادی، بستگی به شدت ژنتیک افسردگی و میزان تعهد به درمان دارد. برخی بیمارانم پس از سال‌ها مدیریت، به زندگی عادی بازگشته‌اند؛ اما برای بعضی دیگر، این یک چالش مادام‌العمر است. طبق آمار انجمن روان ‌پزشکی آمریکا (APA) در سال 2023، حدود 60% افراد با درمان مداوم، می‌توانند علائم این بیماری را به حداقل برسانند. آنچه مهم است، پذیرش این واقعیت است که بهبودی یک مسیر است، نه یک مقصد.

آیا افسردگی مادرزادی در همه نسل‌ها انتقال پیدا می‌کند؟

انتقال ژنتیکی افسردگی، قطعی نیست. در یک خانواده، ممکن است تنها یک نفر علائم شدید داشته باشد؛ در حالی که دیگران فقط حامل ژن باشند. مثلا خانواده‌ای را دیدم که مادر و دختر افسردگی داشتند؛ اما پسرشان هیچ نشانه‌ای نداشت. این نشان می‌دهد وراثت همیشه خط مستقیم ندارد. جدول زیر، این موضوع را روشن‌تر می‌کند:

افسردگی مادرزادی و انتقال افسردگی به صورت ژنتیکی، اختلالاتی پیچیده اما قابل درمان‌اند. اگر شما یا عزیزانتان با این چالش رو به ‌رو هستید؛ بدانید که تنها نیستید و راه‌ حل‌هایی وجود دارد. در طول سال‌ها تجربه‎ام، بارها دیده‌ام که آگاهی و اقدام به‌ موقع، زندگی‌ها را تغییر داده است. چه به ‌دنبال درمان دارویی باشید، چه روان درمانی و چه ایجاد تغییر در سبک زندگی، قدم اول پذیرش افسردگی و جست ‌و جوی کمک از متخصص است. مسیر درمان، شاید دشوار باشد؛ اما با دانش و حمایت، روشن‌تر از چیزی است که فکر می‌کنید!